Niedziałkowskiego / Petrihofstraße

Altlutheranische Christus-Kirche – kościół przy Niedziałkowskiego 

O nieistniejącym kościele staroluterańskim słów kilka

Dziś stoją tam powojenne wieżowce, kiedyś miejsce zgromadzeń Staroluteran. Co łączy jeden z odłamów protestantyzmu z działką pomiędzy ulicą Niedziałkowskiego a aleją Wyzwolenia? Jak powstał jeden z ruchów religijnych XIX wiecznych Prus? Dziś przedstawiamy kolejną historię religijną przedwojennego Stettina, miejsc totalnie zmienionych w ciągu ostatnich 100 lat. W szczególności pokażemy nieznane dotąd zdjęcia!

Kliknij i rozwiń spis treści

Czym jest staroluteranizm?

Staroluteranie są wspólnotą protestancką, powstałą na początku XIX wieku, jako sprzeciw wobec unii luteranizmu oraz kalwinizmu w Prusach. Początki jego sięgają już 1817 roku, kiedy to król pruski Fryderyk Wilhelm III doprowadził do utworzenia Pruskiego Kościoła Unijnego. Było on wtedy ruchem wewnątrz kościelnym, krytycznym wobec reformy doktrynalenej. Jego członkami byli pastorzy i teolodzy ze środowiska pietystów w uniwersytecie w Halle oraz część pruskiej szlachty, zwłaszcza na Pomorzu. Wyróżnić należy Adolfa von Thaddena, który był organizatorem Spotkań Trzygławskich. Do oficjalnego odłączenia doszło podczas synodu we Wrocławiu w 1841 roku, a zalegalizowano go w 1845 roku.

Gmina staroluterańska w Szczecinie oraz staroluteranizm na Pomorzu

Początki staroluteranizmu na Pomorzu sięgają 1810 roku. Wtedy w kilku wioskach wokół Kamienia Pomorskiego można było odnaleźć kręgi odrodzeniowe, które reprezentowały założenia ruchu pietystycznego. Sam ten ruch pojawił się tamtej okolicy około połowy XVIII wieku. Z powodu wywoływania niepokoju w kościele państwowym, policja została zmuszona do interweniowania. 

Właściwy ruch odrodzeniowy narodził się w okolicy Słupska, który zapoczątkowali bracia von Below. Jeden z nich, Gustav podczas swojego pobytu jako oficer w Berlinie, był członkiem kręgów odrodzeniowych. Po swoim powrocie do włości, do idei odrodzeniowych przekonywał swoich braci, co mu się zresztą udało. Ruch ten charakteryzował się surowością moralną, mającą swoje ujście w między innymi odrzuceniu tańca. Na początku brali oni udział w nabożeństwach, tak jak reszta wiernych kościoła. Powodowało to spory z lokalnymi pastorami, co spowodowało szukania własnej drogi. Ruch ten zaczął się spotykać w domach, co zaczęło budzić kontrowersje pośród władzy. Tak zwani Belowianie pojawili się w Gdańsku oraz Polsce, do końca II wojny światowej istniała jedna ich wspólnota w Berlinie. Inny krąg odrodzeniowy skupił się wokół Adolfa von Thaddena w Trzygłowie.

W odróżnieniu od poprzedniego, podjęto się utrzymania więzi z oficjalnym kościołem. Skutkowało to tym, że miał on większy wpływ na np. kręgi szlacheckie. Podobnie do ruchu Belowian, Adolf von Thadden przekonał się do ruchu odrodzeniowego podczas swojego pobytu oficerskiego w Berlinie. Ważnym punktem jego działalności, były spotkanie w jego dworze w Trzygłowie. Miały one bardzo dużą rolę podczas w późniejszym czasie. Trzeci ruch był zorganizowały wokół pastorów Moritza Görcke i Gustava Knaka. Był on jednak mało spektakularny, gdyż obaj opowiadali się za ruchem odrodzeniowym w ramach oficjalnego Kościoła i odrzucali wszelkie formy segregacji. Działalność misyjna była przedmiotem szczególnej troski obu pastorów. Początek gminy staroluterańskiej w Szczecinie sięga końca lat 40 XIX wieku. Zgodnie z informacjami, w księgach kościelnych chrzty oraz pogrzeby sięgają 1847 roku, śluby 1848 roku a konfirmacje w 1849 roku. Pierwszym wspomnianym pastorem jest Ludwig Oderbrecht (będzie o nim niżej). Wraz z rozbudową Szczecina o dzielnicę Nowe Miasto, gmina nabyła własny majątek, działkę przy Bergstrasse 6a (Owocowa), w północno-wschodnim narożniku Elisabethstrasse (Kaszubska). W planach miasta z późniejszego okresu pojawia się jako kaplica staroluterańska czy też jako kościół luterański. Została ona poświęcona 8 października 1854 roku. Budynek został wkomponowany bezpośrednio w sąsiednią zabudowę.

🔍︎ Możesz powiększyć kafelki kliknięciem

Altlutheranische Christus-Kirche, dawna Petrihofstraße 55

Kluczem do powstania nowego budynku kościelnego była postać Pastora Richarda Schulza. W ciągu jego długoletniej posługi zaczęto poszukiwania lokalizacji pod budowę nowego gmachu kościelnego dla gminy. Jak przy każdej budowie kościoła, ważne jest finansowanie całego przedsięwzięcia. Ze strony państwa nie można było liczyć na żadne wsparcie, również nie było zaplecza z którego można było by uzyskać datki tak jak miał Kościół katolicki. Również ówczesny magistrat nie chciał współpracować co do wyboru lokalizacji, tym bardziej że nie posiadał on gruntu, który to mógł zostać przekazany za darmo. Z tego też powodu Gmina zmuszona została do kupna gruntu z rynku nieruchomości. Chciano aby przyszły grunt przynajmniej w pewnej części pozwolił aby budowla mogła być wolnostojąca i wpływała na panoramę miasta. Prowadzone negocjacje do 1908 roku pozwoliły na kupno działki przy Petrihofstraße 55. Dzisiaj w tym miejscu stoi blok Wyzwolenia 75. Architektem, któremu powierzono pracę nad budową był Hugo Hölling

Wirtualna karma

Redakcyjny kiciuch i jego pełna miska
50 zł Jednorazowo
  • Twój kafelek w Galerii Wspierających jeżeli chcesz!
  • Ranga "Mini Wspieracz" na Forum Dyskusyjnym
  • Wirtualna piona! Dzięki takim ludziom jak Ty możemy opłacać licencje, serwer oraz domenę.

Na serwer

Koszty, licencje... 💝
100 zł Jednorazowo
  • Twój kafelek w Galerii Wspierających jeżeli chcesz!
  • Ranga "Średni Wspieracz" na Forum Dyskusyjnym
  • Podziękowania personalne na Grupie Facebook specjalnym postem
Dobry wybór

Zdecyduję samemu

Dzięki za 5 zł lub nawet 500 zł!
Dowolnie Jednorazowo
  • Twój kafelek w Galerii Wspierających jeżeli chcesz!
  • Ranga "Wspieracz" na Forum Dyskusyjnym zależna od kwoty (Mini 50+, Średni 100+, Wielki 200 +)
  • Podziękowania personalne na Grupie Facebook specjalnym postem przy wsparciu od 100 zł

🔍︎ Możesz powiększyć kafelki kliknięciem

Pierwszy kontakt z architektem datowany jest na koniec 1907 roku. Plany budowlane datowane są na 25 marca 1909 roku, kontrasygnowane poprawki na 4 września 1909 roku. Oficjalne pozwolenie na budowę wydano 12 maja 1909 roku. Pod koniec sierpnia 1909 zwrócono się z o świadectwo odbioru stanu surowego dla plebanii, z której odpowiedzi wynika, że za dzień rozpoczęcia prac tynkarskich wyznaczono dzień 27 listopada 1909 roku. Pomimo niewielkiej zmiany planu, polegającej na przekształceniu części poddasza na pokój gościnny, pastorowi Schulzowi udało się 11 marca 1910 roku złożyć wniosek do odbioru końcowego, po czym 29 marca 1910 roku plebania została oficjalnie zatwierdzona decyzją świadectwo kontroli końcowej. Świadectwo to wydano dla kościoła 23 listopada 1909 roku, które zatwierdzało prace tynkarskie od 24 lutego 1910 roku i umożliwiało oddanie go do użytku najwcześniej od 14 maja 1910 roku.
Ważnym dniem dla staroluteran był 1 września 1909 roku. Było to święto całej gminy, położenie kamienia węgielnego pod nowy kościół. W momencie tym, plebania stała w stanie surowym, od strony ulicy rozpoczęto już stawianie murów kościoła. Kamień węgielny, który był z piaskowca, został położony od strony ogrodu, na lego od łuku tęczowego. Przed wejściem od strony ulicy stały dwa maszty, a obok kamienia węgielnego trzeci.

Powiewały na nich flagi w barwach niemieckich, pomorskich oraz szczecińskich. Tak jak sam kamień, ozdobiono je girlandami. Kościół został poświęcony 20 sierpnia 1910 roku. Parę słów trzeba powiedzieć o architekturze kościoła. Był to budynek neogotycki z czerwonej cegły klinkierowej, w którym szczególnie rzucał się w oczy zakończony wieżyczką schodkowy szczyt transeptu. Uderzające były także płaskie pola z białego forniru wapiennego, które wyraźnie wyróżniały się na czerwonym tle. We wnętrzu nawa środkowa prowadziła do prezbiterium, które oświetlane było dużymi witrażami. W tym pomieszczeniu znajdował się ołtarz z krucyfiksem i sześcioma świecznikami, za którym znajdował się piękny obraz Chrystusa. Na prawo od ołtarza znajdowała się ambona, a na lewo chrzcielnica. Jak jesteśmy przy kwestii wnętrza trzeba wspomnieć też o tendencji jaka się wówczas pojawiła w architekturze sakralnej Szczecina. Była to tendencja do centralizacji wnętrza, tak jak w kościele świętego Stanisława Kostki, która jest również widoczna w kościele staroluterańskim. Budowle te charakteryzuje inny niż wcześniej ustalony stosunek do kształtowania brył i wystroju elewacji, których formy znacznie się zróżnicowały i wzbogaciły. 

Pastorzy staroluterańscy w Szczecinie

1. Christian Ludwig Moritz Odebracht (pastor w latach 1846-1872/80): 
– urodzony 25 grudnia 1805 r. w Zikker na Rugii, zmarł 11 marca 1884 roku w Muhlhausen w Turyngii 
– październik 1846 roku – odejście z państwowego kościoła, przejęcie parafii w Szczecinie
– 1 grudnia 1846 roku – gmina odchodzi z kościoła unijnego
– 18 lutego 1847 roku – czwartek po niedzieli przedpostnej, mianowanie pasotrem w Hackenwalde
– 8 października 1854 roku – konsekracja kościoła w Szczecinie
– 22 kwietnia 1863 roku – środa po drugiej niedzieli po Wielkanocy – wmurowanie kamienia węgielnego pod budynek kościoła i szkoły w Hakenwalde
– 1864 roku konsekracja kościoła i szkoły w Hakenwalde
 
2. Carl Georg Oergel (pastor w latach 1880-1884):
– urodzony 10 kwietnia 1840 r. w Stralsundzie, zmarł 29 marca 1907 roku w Erfurcie
– 1 października 1880 roku – wakat pastorski w Kamieniu spowodowany przeprowadzką Carla Oergela do Szczecina
– 1 kwietnia 1884 roku – przeniesienie do Erfurtu 
 
3. Friedrich Karl Ernst Hoffman (pastor w latach 1880-1884):
– ur. 18 kwietnia 1832 roku w Sielen w Kurhessen, zmarły 15 czerwca 1939 r.
– 29 stycznia 1862 roku – ordynacja na pastora
– 24 sierpnia 1884 roku – odbywa się próbne kazanie w Szczecinie
– 7 października 1884 roku – wprowadza się do szczecińskiej plebanii
– 19 października 1884 roku – przedstawiony jako szczeciński pastor – 1 października 1888 roku – wakat pastorski w Szczecinie
 
4. Johannes Richard Franz Schulz (pastor w latach ?):
– urodzony 25 marca 1864 roku w Kukahn obok Greifenberg, dziś wieś Kukań przy Gryficach, zmarły 16 czerwca 1939 r. w Heringsdorf
– 15 października 1888 roku – egzamin 1.: udaje się jako kaznodzieja pomocniczy do chorego pastora Gustava Melcherta w Trzebiatowie
– 14 kwietnia 1889 roku – niedziela palmowa: ordynacja na pastora
– 5 maja 1889 roku – druga niedziela po Wielkanocy: pierwsze nabożeństwo jako kaznodzieja pomocniczy w Szczecinie
– 9 maja 1889 roku – oficjalne już wprowadzenie jako kaznodzieję pomocniczego
– 21 listopada 1890 roku –  2 egzamin we Wrocławiu
– wiosna 1891 roku – wybrany na posadę pastora parafii w Szczecinie wraz z gminami w Penkun i Hakenwalde
– 22 maja 1898 – jubileusz 50 lecia gmin w Szczecinie i w Stargardzie
– 1908 – kupno działki budowlanej w centrum miasta
– 1 września 1909 – położenie kamienia węgielnego pod nowy kościół
– 17 marca 1910 – zamieszkanie przy Petrihoferstrasse 55 (nie istnieje, dziś blok Wyzwolenia 75)
– 14 sierpnia 1910 – poświęcenie nowego kościoła w Szczecinie
– 9 września 1923 – poświęcenie dzwonów dla kościoła; są to 2 dzwony ze staliwa, które zastąpiły dzwony z brązu
– 21 czerwca 1927 – w drodze do kościoła zostaje potrącony przez rowerzystę i łamie kość udową, która leczy się po tygodniach choroby
– 22 kwietnia 1928 – odprawione zostaje nabożeństwo pożegnalne
 
5. Johann Heinrich Alfred Enge (pastor w latach ?):
– urodzony 20 lipca 1875 roku we Frankfurcie nad Odrą, zmarły 22 marca 1963 r. w Erlangen
– 15 stycznia 1928 roku – wybrany jako pastor dla parafii w Szczecinie
– 13 maja 1928 roku – wprowadzenie jako pastora
– lipiec 1946 roku – wyjazd do Erlangen
 
W 1940roku  nauczycielem pomocniczym był Rudolf Wilke, urodzony15 maja 1913 roku, ordynacja 13 listopada 1938 roku. 

Źródła i odnośniki

Dokumentacja fotograficzna dzięki uprzejmości Kirchenarchiv der SELK - Oberursel.

Widzę BŁĄD, mam sugestię!
Ostatnia aktualizacja 2 tygodnie temu
Możesz zgłosić problem lub propozycję rozwinięcia guzikiem poniżej albo dołącz do nas na forum dyskusyjnym. 

Zajrzyj w okolicę postu!

Po prawej stronie znajdziesz mapę z lokalizacją omawianego tematu. To mapa interaktywna!

Możesz ja kliknąć i oddalić widok kółkiem myszy, co pozwoli Ci zobaczyć inne posty znajdujące się w tej okolicy. Możesz użyć „Mapy Historycznej” Szczecina, by zobaczyć ją w pełnej formie. Kliknięcie w ikonę pokaże Ci miniaturę i tytuł.

Travelers' Map is loading...
If you see this after your page is loaded completely, leafletJS files are missing.

Dodaj komentarz

Historyczny Szczecin