Dzisiaj - szczególnie latem - jazda rowerem lub spacer w pobliżu Bartoszewa to mijanie sporej liczby ludzi. Okazuje się, że nad Bartoszewo wybierzemy się nie tylko my, ale i dużo innych mieszkańców okolicy.
Dla wielu mieszkańców Szczecina dzisiejsze Bartoszewo to punkt turystyczny, spacerowy, rowerowy, biwakowy lub weekendowy, gdy w ciepłe soboty i niedziele w to miejsce zjeżdża wiele samochodów z grodu gryfa. Inni mieszkańcy przyjeżdżają tutaj na działki, odpocząć i odsapnąć od miejskiego zgiełku, a jeszcze inni postanowili kupić tu mieszkania na nowo wybudowanym niewielkim osiedlu willowym. Mimo, że Bartoszewo pod Tanowem to mała osada działa tu kilka sklepików oraz restauracji. O ile mnie pamięć nie myli działała tutaj również „Dziurka u Jurka”, którą mój świętej pamięci dziadek wspominał bardzo miło. Jest Gospoda Uroczysko oraz niedawno byłem też w restauracji „U SOMsiadów”. Latem i wiosną można też spotkać wielu rowerzystów, chociaż trasa wschodnia od strony jeziora Bartoszewo bywa w suchych okresach bardzo piaszczysta.
Dzisiejsze Bartoszewo, dawne Barm w Kreis Randow
W połowie XIX wieku dawna kolonia Barm była dużo mniejsza niż aktualna wieś. Zabudowania znajdowały się głównie za skrzyżowaniem, które na południe prowadzi do osady Żółtew, a na północ nad jezioro. By dokładniej wskazać, w którym miejscu w XIX wieku mogliśmy zobaczyć zabudowę kolonii Barm wystarczy wyobrazić sobie linię od południowego brzegu jeziora Bartoszewo (Barmsee), do głównej drogi. Domy stały przede wszystkim na południowej stronie głównej „arterii”. Kolejne mapy, z następnych dekad pokazują nam, że zabudowa przedwojenna rozrosła się – powstał mały dworek po zachodniej stronie traktu w stronę jeziora, a także domy mieszkalne na skraju lasu, po północno – wschodniej stronie. Lokalizację opisywano różnymi dodatkami: Colonie Barm oraz Barm bei Polchow.
Tłumaczenie poniższej pocztówki wraz z danymi wysyłającego znajdują się w ostatnim akapicie.
Kolonię Barm założono prawdopodobnie około 1769 roku. Ówcześnie dawne Bartoszewo składało się z zaledwie dwóch domów. Z dawnej dokumentacji, która wspomina o dwóch domach w dawnym Barm znaleźć możemy też wzmiankę o tym, że dzierżawca z Neuhaus (Sławoszewo) korzystał z pracy 4 kolonistów, którzy mieszkali w pobliżu jeziora Barm. Pracowali oni w Sławoszewie 2 dni w tygodniu. Jednak dawna dokumentacja wspomina o ich przydzieleniu do kolonii w tym roku, a nie o jej założeniu. Sądząc po tym, że dawne Bartoszewo u swoich początków składało się tylko z czterech osadników, można podejrzewać, że to rok założenia. Te założenie potwierdzają dopiero późniejsze źródła, bazowane prawdopodobnie na wcześniejszych. Z źródeł późniejszych dowiadujemy się, że dawne Barm Kreis Randow, a dzisiejsze Bartoszewo było obłożone dzierżawą do 1799 roku na bazie oprocentowania. Nie była to zatem dzierżawa dziedziczna.
W 1865 roku podaje się, że osadę stanowiły już 4 domy i 6 budynków gospodarczych, które zamieszkiwało aż 57 osób podzielonych na 12 rodzin. W zasobach kolonii w 1865 roku znajdowały się zwierzęta: 6 owiec, 8 koni, 18 sztuk bydła i 9 świń. Co ciekawe, obowiązkiem każdego z kolonistów było sadzenie rocznie 4 wierzb i 3 drzew owocowych. Tu warto dodać, że część mieszkańców zajmowała się rolnictwem na okolicznych polach, część pracowała w Sławoszewie (Neuhaus), a inni zajmowali się pozyskiwaniem drewna. Obowiązek pracy 4 kolonistów w Sławoszewie przez 2 dni w tygodniu zdaje się, że obowiązywał nawet wiek później, w stosunku do założenia osady.
Jezioro Bartoszewo (Barmsee) i okoliczne lasy
Wbrew pozorom jezioro Bartoszewo (Barmsee) nie jest tak głębokie, na jakie wygląda z daleka – spacerując leśnym traktem od wschodniej strony do jeziora schodzimy po niewielkiej skarpie. Zejście do jeziora daje wrażenie głębokości, jednak Bartoszewo ma średnio około 1,5 do 2,5 metra głębokości. Dodatkowo jest to jezioro bezdopływowe, co sprawia że zasilane jest poprzez wody opadowe oraz wody głębinowe. Na przestrzeni ostatnich 200 lat porównując mapy można zauważyć, że zmniejszyło się delikatnie porównując to z znajdującym się po prawej stronie traktem. Mogło być to efektem wybudowania obok działek, które powstały na fragmencie skraju lasu oraz dawnych bagnach. Obok ścieżek leśnych, które na północy tworzą kształt trójkąta również nie było drzew, za to w czasie II Wojny Światowej znajdował się tam niewielki szaniec obrony przeciwlotniczej. Jeden szaniec znajdował się na północ jeziora, dwa kolejne szańce w pobliżu południowo – zachodniej części jeziora, na miejscu dzisiejszych działek. Po zachodniej stronie znajdowały się jeszcze prawdopodobnie niewielkie miejsca zakwaterowania obsługi.
Lasy wokół Bartoszewa zmieniały się w ciągu ostatnich 200 lat, co ukazują nam dawne mapy, zdjęcia lotnicze wykonane w trakcie II Wojny Światowej oraz dzisiejsze zdjęcia satelitarne z ostatnich 20 lat. Sama osada zbudowana jest niemal idealnie wewnątrz wytyczonych od niemal dwóch stuleci ścieżek i traktów. Na południu, w kierunku Pilchowa niewielkie dawne łąki pokryły się lasami, podobnie te w stronę Sławoszewa. Na północ znajdowały się lasy przeznaczone pod cykliczny wyręb – tak jest do dzisiaj. Części lasów znikają cyklicznie na różnych mapach oraz na fotografiach z II Wojny Światowej i zdjęciach dzisiejszych. Można napisać, że pod względem drzewostanu północna strona lasu od Bartoszewa „oddycha” – jedne sektory przeznaczane są do wyrębu, inne zarastają drzewami przez dekady, by znów ustąpić miejsca i zadrzewić się ponownie.
Legendy, opowieści, dawne wzmianki o Barm i osadzie Bartoszewo
Według opracowań z 1865 roku w temacie Bartoszewa pojawia się ciekawa legenda. Nawet okolice Szczecina mają swoją Atlantydę. Wyczytać mogliśmy, że w pobliżu jeziora Barm (dziś Bartoszewo) miało znajdować się zatopione w wyniku trzęsienia ziemi miasto, po którym ślad już nie pozostał. Jednak dźwięk rozchodzących się z głębin jeziora dzwonów usłyszeć można tylko w dzień świętego Jana oraz wigilię (noc z 23 na 24 czerwca) i usłyszeć go mogą tylko osoby „pobłogosławione” urodzeniem się w niedzielę, tzw. sonntagkinder. Czy ktoś z Was urodził się w niedzielę i ma ochotę udać się na Bartoszewo, by posłuchać bicia dzwonów nieistniejącego zatopionego miasta? 😉
Legend związanych z przesileniem letnim w tej okolicy jest dużo – inna dotyczy „diabelskich kamieni” obok Pilchowa, które miały stawiać się miękkie jak ser. O tym opowiem w innym poście. Legenda o zatopionym w jeziorze Barmsee (Bartoszewo) mieście pojawia się w trzech źródłach z XIX wieku.
W Archiwum Państwowym w Szczecinie znaleźć można przedwojenne teczki dotyczące budowy ostatnich przedwojennych budynków w Bartoszewie, które datowane są na drugą połowę lat trzydziestych oraz pierwszą połowę lat czterdziestych. Dzięki tej bazie danych wiemy, kto mieszkał w przedwojennym Barm Kreis Randow (Bartoszewo). Dodatkowo jedna z map zaznacza w miejscu Bartoszewa – domy po prawej jadąc od drogi na Tanowo – lokalizację o nazwie „Kurhaus”, był to dom leczniczy.
W latach 1936-1938 właścicielem gospodarstwa i budynków był F. Rosin, sygnatura akt: 65/219/0/1.1112/I/11631. Dane mieszkańców przedwojennego Bartoszewa znaleźć można prawdopodobnie w sygnaturze akt: 65/92/0/3.42/III/6279, z okresu 1852-1908 oraz 65/92/0/3.34/III/4635, z okresu 1851-1911. Dokumenty meldunkowe z czasów powojennych – 1945-1960 znajdziemy pod sygnaturą 65/1538/0/1.54/318, a rejestr mieszkańców z lat 1946-1967 znajdziemy w aktach o sygnaturze 65/1538/0/1.54/1426.
Pocztówka z dawnego Barm bei Stettin
Powyższą pocztówkę zdobyłem dosłownie kilka dni po publikacji tego postu. Przedstawia ona jezioro Barmsee (Bartoszewo) od południowego wschodu w kierunku północnego zachodu – dzisiejszych zabudowań przy głównej drodze. Po prawej stronie kadru dziś znajdują się ogródki działkowe. Dominik dodał informację, że wysyłający kartkę Werner Fischer przebywał w obozie kwaterunkowym fabryki benzyny syntetycznej (Hydrierwerke Pölitz) – Lager Nord 1/6 (Barak 1, sztuba 6) w dzisiejszych Policach. Kartkę wysłano w pierwszych dniach grudnia 1940 roku, a autor zapisał ją 30 listopada 1940 roku. Odbiorcą kartki od Wernera był możliwe, że ojciec lub brat – Walter Fischer mieszkający w Klagenfurt w Austrii. Odczytanie możliwe dzięki naszej wspaniałej Christiane oraz po automatycznym tłumaczeniu:
Mieszkańcy dawnego Barm, dzisiejszego Bartoszewa
W dawnych księgach (1943) możemy wyczytać listę ostatnich przedwojennych mieszkańców Bartoszewa. Właścicielem domu numer 1 było miasto Szczecin, mieszkał tam pracownik A. Wienke. W domu numer 2 mieszkał pracownik H. Karus. W domu numer 3, który był domem leczniczym (Kurhaus) zajazd prowadził T. Foit. W domu numer 4 mieszkał wachmistrz R. Fleischer, który również był właścicielem domu numer 6. W domu numer 5 mieszkał stolarz A. Linde oraz pracownik P. Pfahl. W domu numer 7 mieszkali pracownik rolny A. Baartz, pracownik F. Adamczek oraz pracownik F. Birchow. W domu numer 8 mieszkała wdowa W. Lantz. W domu numer 9 mieszkał rolnik K. Fiedelkorn. W domu numer 10 mieszkał mistrz stolarski F. Fiedelkorn będący również właścicielem domu numer 11 oraz emeryt R. Gertis. W domu numer 12 mieszkał rolnik W. Brüssow. W domu numer 13 mieszkał wspomniany wyżej prowadzący zajazd leczniczy J. Foit. W domu numer 14 mieszkał grafik E. Bünning.
Twórca całego tego zamieszania na Szczecin Znany i Historyczny, grzebiący pod każdą przedwojenną cegłą w Szczecinie. Dreptus okolicznus, gatunek pospolity. Droniarz, miłośnik ciemnego piwa, tematyki II Wojny Światowej. Codziennie? Po prostu brodaty brzydal.
Zajrzyj w okolicę!
Po prawej stronie znajdziesz mapę z lokalizacją omawianego tematu. To mapa interaktywna!
Możesz ja kliknąć i oddalić widok kółkiem myszy, co pozwoli Ci zobaczyć inne posty znajdujące się w tej okolicy. Możesz użyć „Mapy Historycznej” Szczecina, by zobaczyć ją w pełnej formie. Wiele postów znajdujących się w bliskiej odległości gromadzi się w grupy – je możesz rozdzielić kliknięciem na ikonę.
If you see this after your page is loaded completely, leafletJS files are missing.
Poprawka?
Kliknij i daj znać!
Możesz znaleźć ten post na naszej grupie Facebook „Szczecin Znany i Historyczny” klikając na ikonkę po prawej stronie. Prócz tego postu znajdziesz tam wiele innych, które nie są publikowane na naszej stronie. Masz coś ciekawego w temacie historii Szczecina? Nasza grupa to właśnie miejsce dla kogoś takiego jak Ty!
Post na FB
Skomentuj na Facebooku!