Mimo, że smaruję tutaj sporo rozbudowanych rzeczy, które ludzie mogą poczytać w drodze do pracy, w tramwaju, opróżniając jelita, przy jedzeniu albo przed spaniem to są rzeczy, które potrafią mnie zaskoczyć. Myślę, że Was również 😉 Wiecie, że herby na Wałach są nieoryginalne? Dziś pogadamy o sekretach Wałów Chrobrego, czyli tego jak były projektowane, z czego zrezygnowano i jak je przerobiono z Tarasu Hakena (Hakenterasse) na dzisiejsze Wały Chrobrego. Bo może wiecie… albo nie wiecie… albo zaraz się dowiecie, że władze PRL na szybko „przerobiły” ten monument, na „swoją” (polską) wersję tuż przed wielkimi obchodami 😉 

Co było „przed” Wałami Chrobrego?

Część osób wie, że przed Wałami znajdował się tutaj wielki Fort Leopold, jeden z trzech dużych szańców broniących niegdyś Szczecina, obok Fortu Prusy i Fortu Wilhelm. Jednak… skąd ta nazwa pochodzi? To też mała tajemnica, jaką mało kiedy się podaje. Fort Leopold nazywał się wcześniej Fort Anhalt (od nazwiska dawnego komendanta), a swoją nazwę przyjął krótko później od dobrego przyjaciela króla – Leopolda von Dessau autora tzw. pruskiego drylu i zasłużonego dowódcy. 

[ngg src=”galleries” ids=”5″ display=”basic_thumbnail” thumbnail_width=”320″ thumbnail_height=”220″ thumbnail_crop=”0″]

  Dlaczego grafiki mają na sobie logo strony? Poczytaj o tym tutaj  

Niewielu wie, że Wały Chrobrego miały wyglądać kompletnie inaczej, a nawet pojawiały się pocztówki ukazujące wizualizacje. Łącznie można podejrzewać, że projekty były trzy – pierwszy bardzo prosty, drugi jaki znamy mniej-więcej z kart historii oraz trzeci, który zrealizowano. Wieżyczki na poprzednich są inne, na pierwszych wizjach nieco inaczej wygląda gmach Muzeum Narodowego, trochę inaczej wyglądają rotundy. Zaś zamiast pomnika Centaura stoi sobie… cesarz… Ten, który stanął ostatecznie nieco głębiej parku w innej formie – na miejscu dzisiejszego Adasia Mickiewicza.

Dawne plany na budowę Hakenterrasse

Jednak w różnych archiwach znaleźć można nieco inne dokumenty i wizje. Zamiast wielkiego ptaka rozpościerającego skrzydła nad fontanną na jednym z rysunków mamy dwie postacie trzymające okrąg z statkiem w środku. Za to przed fontanną stoi sobie jakaś duża postać, o której… właśnie niewiele wiem 😛 Ale się dowiem! Przyglądając się dawnym planom zobaczymy, że przed fontanną na byku siedzi postać, która po bokach podparta jest przez leżących muskularnych mężczyzn. W sumie dobrze, że tej wizji nie zrealizowano – ile dzieci zostałoby kalekami próbując wdrapać się na mokrego byka 😃 Głównym problemem dla realizacji muzeum oraz tarasu był fakt, że wcześniej teren należał do skarbu rzeszy, a nie do miasta. Szczecin po umowie z lipca 1901 roku otrzymało rekompensatę przejmując obszar, z przeznaczeniem na możliwość wytyczenia dróg dla zagospodarowania terenu. 

Kto pracował przy budowie Hakenterrasse?

Znane jest nazwisko człowieka, który zarządzał pracami ziemnymi – był to radca budowlany Andreas Jessen. Wiemy, że z pomnika cesarza Friedricha zrezygnowano dokładnie w listopadzie 1907 roku, a nowy projekt „cycka” po środku Tarasu Hakena zatwierdzono w kwietniu 1909 roku. Za figury i rzeźby fontanny odpowiadał znany Kurt Hermann Hosaeus, którego znać możemy z rzeźby chłopca z harmonią, przy Urzędzie Miejskim. Zaś na środku „cycka” zdecydowano się postawić dzieło Ludwiga Manzla, którego Szczecin świetnie znał z sławnej Manzelbrunnen, bardziej znanej nam jako Sedina 😉 Również Ludwig Manzel miał być autorem poprzedniego pomysłu – pomnika konnego cesarza, który bazowo miał stanąć na środkowym tarasie, tzw. „cycku”. Półokrąg ze schodami wykonano z piaskowca śląskiego z Zbylutowa (dawn. Deutmannsdorf), a ławy na tarasie z granitu łużyckiego. Wielu w herbie nad fontanną widzi jakiś stary herb Szczecina, niestety to bzdura. To po prostu symbol korporacji kupieckich i marynarskich.

Co zmieniono na Wałach Chrobrego?

Znane są nazwiska osób, które współtworzyły projekty, rysunki budowlane i odpowiadały za wykonawstwo przy dawnym Tarasie Hakena: architekci Boldt, Mertins, inżynier Weidmann. W projekcie wspierali radny budowlany Oehlmann z Liegnitz (Legnica), Köhler i Helbing, a także architekt Sinning (radny budowlany z Halberstadt). Półokrąg tarasu wykonywał Reudorffer, a wieżyczki i elementy roślinne wykonał Friedrich Volke. Początkowo projekt Tarasu Hakena miał kosztować 802 000 ówczesnych marek, ale jak to zwykle bywa… poszło drożej… Łącznie 1 025 950 marek. Można wspomnieć, że Boldt pracował też z Wilhelmem Mayerem Schwartau, autorem Tarasu Hakena, nad Cmentarzem Centralnym. Należy też zaznaczyć, że popełniliśmy na Wałach Chrobrego nie jedną zmianę – figury, które dziś widzimy nad muszlami fontanny nie są oryginalne. Wyszak i Jan z Kolna oryginalnie tam nie stali. Nie znajdziemy ich również na zdjęciach świeżo powojennych. Sprawne oko, a raczej jakaś luneta lub telefon z zoomem zauważy, że niektóre przedwojenne herby, które pozostawiono… są… tyci tyci tyci… inne niż dzisiejsze 😉 Przykład – fragment herbu Kołobrzegu, lewy górny róg. Podobnie herb Świnoujścia, wciąż jest wg dawnej heraldyki, a dzisiejszy… no cóż… bez obrazy dla mieszkańców Świnoujścia ale gryfa to wam ktoś wziął, wyprał i na kolanie wyprasował.

Które herby Wałów Chrobrego zmieniono?

Warto też zauważyć, że przejmując Stettin i czyniąc go Szczecinem uwielbialiśmy wszystko przerabiać na „nasze”. Jak wielokrotnie podkreślałem – była to całkowita normalność tamtych czasów i nie mamy podstaw, by dziś oburzać się na tamte decyzje, często propagandowe i często absurdalnie uargumentowane. Ale, możemy (a wręcz powinniśmy) śmiać się z logiki ówczesnych gryzipiórków partyjnych, którzy pisali, że kształt Wałów Chrobrego to… pozostałość po słowiańskim grodzie 😃 Tak czy siak. Mamy świetnej jakości zdjęcia przedwojenne dawnych herbów, które zdobiły schody Tarasu Hakena, a które po wojnie przerobiono na „naszą” wersję. Wiadome jest, że nazwy niemieckie i herby były wtedy „be”.
 
Flensburg, zmieniony, to dziś Wolin
Kiel, zmieniona, to dziś Łeba
Stralsund, zmieniony, to dziś Kamień Pomorski
Greifswald, zmieniony, to dziś Sopot
Anklam, zmienione, to dziś Gdynia
Swinemünde, to dziś Świnoujście
Kolberg, to dziś Kołobrzeg
Stolp, to dziś Słupsk
Danzig, to dziś Gdańsk
Elbing, to dziś Elbląg
Königsberg, zmieniony, to dziś Darłowo
Memel, zmieniony, to dziś Puck
 
Taka była kolejność przedwojenna, co ukazywało miasta Bałtyku od strony zachodniej w kierunku wschodnim. Zmiany te można dostrzec do dziś po różnie „dociapanych” napisach – przykładowo zbyt duży napis Flensburg skuto, potem zakryto i „doklejono” stempel z napisem Wolin. Widać zasadniczą różnicę w ramie na napis. Można podejrzewać, że Flensburg mógł się stać Sopotem, bo zdobienia wokół herbu są te same, jednak Sopot znajduje się w innym miejscu, a pod zdjęciem z Flensburgiem widzimy inny kamień oraz „ucięcie” w prawym dolnym rogu. Wiemy zatem, że chodzi o herb dzisiejszego Wolina, tuż przy schodach. Wiemy, że zmienionych herbów było więcej, prócz wymienionych zmieniono Kiel (Kilonię), Stralsund (Strzałów) i Królewiec (Königsberg). Te herby wymieniono całkowicie. Pozostałe – Świnoujście, Elbląg, Słupsk, Gdańsk i Kołobrzeg przeszły „polonizację”. Co ciekawe do dziś można dostrzec resztki ü na napisie Świnoujście 😉

Kiedy zmieniono herby na polskie na Wałach?

Kiedy to zmieniono? Prawdopodobnie w połowie 1947 roku lub w pierwszych miesiącach 1947. Na fotografiach z 1947 roku, gdy pod Wałami Chrobrego odbywają się majestatyczne obchody Święta Morza nazwy miast mogą być już w języku polskim. Tu pojawia się wątpliwość w zmianę w opracowaniu fryzu heraldycznego z 2015 roku. Ale ono podkreśla, że jedynie zamurowano napis Hakenterrasse oraz Erbaut 1902-1907. Ze zdjęć wykonanych na uroczystości we wrześniu 1947 roku wynika, że napisy zdążono zmienić – Memel stał się Puckiem nad głową dygnitarzy, ale napisy Hakenterrasse i Ebaut 1902-1907 faktycznie są zamurowane na ciemno. We wrześniu 1947, gdy w fontannie zbudowano wielką platformę dla dygnitarzy widzimy w lewym rogu herb… Gdyni… Oznacza to, że opracowanie o fryzie heraldycznym może, ale nie musi się mylić, kiedy te herby zmieniono. Wg opracowania autorem nowych herbów i napisów był rzeźbiarz Stefan Sieja. W mojej ocenie nazwy mogły być zmienione już na wizytę Bieruta w czerwcu 1947 roku – „styl” zmiany jest podobny do tego widocznego we wrześniu. Zastosowano „pociemnienie” w stosunku do okolicznej warstwy. Te zaciemnienia widać na fotografiach wykonanych dokładnie w czerwcu 1947 roku. Opracowanie mówi, że nie są znane żadne zdjęcia po zakończeniu prac – jednak są 😉