Przejeżdżając przez wieś Witorza, która dziś bardziej kojarzy się okolicznym mieszkańcom z wsią Tatynia, w tle widać zakłady chemiczne w Policach. Jednak w drugą stronę mamy widok na puszczę. Cisza, ulicowy charakter wsi oraz płynąca leniwie Gunica. Jaka jest historia wsi Witorza?
Gdybyśmy dziś „wklepali” wieś Witorza w nawigację Google moglibyśmy nieco zgubić się na tej niby prostej drodze pomiędzy Tanowem, a Policami. Dlaczego? Otóż w nawigacji Google niemal cały odcinek to wieś Tatynia, gdy jednak jadąc droga widzimy wyraźne znaki wskazujące, że jest tu pewien podział – od strony Tanowa najpierw wjedziemy do wsi Witorza, a dopiero potem do wsi Tatynia. W dawnych czasach nie było inaczej – zabudowania, które leżały od zachodu właśnie należały do wsi Tanowo, a te na wschód do Tatyni – dawniej również dawne Rönnewerder było wciśnięte pomiędzy inne „przynależności”. Co słychać w historii wsi? Jakie są ciekawostki? Gdzie znajdował się młyn, a gdzie nieistniejący cmentarzyk? Udałem się tam z dronem, aparatem oraz oczywiście klawiaturą komputera 🙂
Jak dziś dotrzeć do wsi Witorza? Na dwa sposoby – wspomniane lekko wyżej. Możemy albo na wyjeździe z Tanowa w stronę puszczy, Zalesia i Dobieszczyna skręcić w prawo. Trasa ta jest oznakowana. Druga opcja to nieco bardziej skomplikowana trasa. W Jasienicy skręcamy w lewo przy pętli autobusowej i kierujemy się na Wieńkowo, następnie Tatynię i jadąc główną ulicówką dojedziemy do Witorzy. Z racji, że to do dziś zamieszkała osada, warto wybrać się tam rowerem – tacy dreptacze jak ja rzucają się w oczy swoją ciekawością. Niestety.
Dziękujemy za WASZE wsparcie! 💝
W krótkiej notce w Wikipedii podaje się, że Witorza może mieć rodowód późnośredniowieczny, jednak ciężko znaleźć jakieś ślady tej osady na mapach szwedzkich. Wzmianka o istnieniu młyna wodnego (Wassermühle) w Rönnewerder (Witorza) pada w opracowaniu Brüggemanna z 1779 roku, gdzie wspomina się też, że mieszkańcy zarówno młyna jak i pobliskiego Hagen (Tatynia) mają prawo połowu w pobliżu chaty rybackiej przy jeziorze Schwarzensee (bagnisko na północ od wsi), a także pracują w folwarku w Jasienicy. Źródła wymieniające działający w osadzie młyn wody sięgają jeszcze dalej – od 1710 roku, ponownie wspomina się w 1733 roku. Parcele dwóch domów, które miały się znajdować w Witorzy ustalono w 1777 roku. Spis statystyczny z 1842 roku wymienia, że w wsi Witorza znajdowały się 2 budynki mieszkalne zamieszkane przez 19 osób. W 1847 podobnie, ale już 20 osób. Z dokumentacji Topographisch-statistisches Handbuch des Preußischen z 1854 roku wynika, że w dawnym Rönnewerder znajdowały się dalej dwa domy zamieszkane przez 20 dusz. Ciekawostką jest wzmianka z 1865 roku z Berghausa, która mówi że 30 grudnia 1862 roku 13 mieszkańców miasta Poelitz (Police) złożyło protest z uwagi na wycinkę drzew między innymi wokół Rönnewerder (Witorza), co miało wpływ na nielegalne pozyskiwanie drewna i uszczuplanie wpływów miasta.
Wspomina się również, że młyn w Witorzy powstał w czasach, kiedy zbudowano młyn-koźlak w Warsow (Warszewo), nie jest jednak podana dokładna data. Fotografię młyna zamieścił kiedyś pan Jan Matura na swoim blogu, pod tym adresem. Inną ciekawostką jest otrzymanie przez właściciela młyna w Rönnewerder odszkodowania. Można podejrzewać, że osada wyludniała się, ale już w 1888 roku dalej działa młyn złożony z około 4 budynków, a także kompleks leśniczówki złożony z 3 budynków. Do tego istniał również obiekt obok cmentarza i przy południowej stronie drogi między młynem, a leśniczówką. Przez większą część istnienia osada oznaczana jest w księgach jako młyn wodny (wassermühle). Warto zauważyć, że dzisiejsza Gunica jest leniwie płynącą rzeką, ale jednak czasami przy opadach nabierająca „tempa”. W dawniejszych czasach części tej rzeki były lekko spiętrzone i tworzyły małe jeziorka przed młynami. W Tatyni rzeka Gunica miała dwa przepływy – jeden odchodzący na młyn, drugi spływający do zwężającego się „basenu”. Gunica następnie przechodziła znów w wąską rzeczkę, by właśnie za Rönnewerder Wassermühle stać się szerokim rzecznym jeziorkiem. Zarys widać do dziś w postaci łąk wokół rzeki, a także niewielkiego jeziorka, które znajduje się za dawną Forsterei Rönnewerder (leśniczówką). Dodatkowo w kierunku zachodnim Gunica rozdziela – zachodnia część płynie w kierunku Tanowa, a północna łączy się z dzisiejszym bagniskiem, które wcześniej było jeziorkiem o nazwie Schwarzer See (w luźnym tłumaczeniu Czarny Staw).
To, co może niezwykle irytować osoby przekonane o tym, że lasów nam ubywa jest fakt historyczny o okolicach dzisiejszej wsi Witorza – od północy granicę wsi stanowiła droga polna, która dziś… jest w lesie. Część po północnej stronie rzeki Gunica zalesiła się po II Wojnie Światowej, co łatwo można porównać z mapą z około 1888 roku i z mapą lat trzydziestych XX wieku. Podobnie nieco zadrzewił się teren w kierunku drogi łączącej Tanowo z Trzeszczynem. Stojąca do dziś leśniczówka Forsterei Rönnewerder pochodzi prawdopodobnie z XIX wieku, chociaż istnienie leśniczówki w tej osadzie wspominane jest pod koniec XVIII wieku – budynek wpisany jest do rejestru zabytków.
W Archiwum Państwowym w Szczecinie znajduje się nieco dokumentów na temat dawnego Rönnewerder (Witorza):
- Dokumenty odszkodowania dla młyna w Rönnewerder, z powiatu Randow, z 1820 roku. Pod numerem 65/92/0/1.27/I/11818.
- Dokumenty emerytalne dotyczące mieszkańców Hagen (Tatynia) oraz Rönnewerder (Witorza) z lat 1890-1908. Pod numerem 65/92/0/3.42/III/6255.
- Dokumenty w sprawie przebudowy budynków oraz Wassermühle zu Rönnewerder (Młyna wodnego w Witorzy), z 1853 roku. Pod numerem 65/1009/0/-/104.
- Dokumenty w sprawie właściciela młyna wodnego o nazwisku Fick, przeciwko podziałowi majątku oraz w spawie praw wypasu na polach wokół Hagen (Tatyni), z lat 1837-1839. Pod numerem 65/92/0/3.44/III/8401.
- Plan sytuacyjny okolic z lat 1924-1932, pod numerem 65/46/0/4.22/3827.
Dawne Rönnewerder do 1939 roku należało do Kreis Randow, po powstaniu Wielkiego Miasta Szczecin należało do Kreis Ueckermünde.
Dawni mieszkańcy Rönnewerder
Z poniższej informacji z Archiwum Państwowego wiemy, że w latach około 1837-1839 właścicielem młyna wodnego był mężczyzna o nazwisku Fick.
Platforma denkmalproject.org wymieniająca poległych w I Wojnie Światowej podaje, że jednym z wsi Rönnewerder Kreis Randow był Wilhelm Grunow, podoficer służący w 6./IR 176, który urodził się w Witorzy 9 maja 1894 roku, a zmarł 28 października 1918 roku pod Fermars we Francji.
Znane są dwa nazwiska osób, które mogły pozostać w Tatyni po zakończeniu II Wojny Światowej w Europie i tutaj umrzeć. Jeden z dokumentów mówi o postaci nazwiskiem Julius August Eduard Prinz, który w wieku 44 lat zmarł w dzisiejszej wsi Tatynia – urodził się 24 maja 1901 roku w dawnym Ziegenort (Trzebież), był stolarzem i rolnikiem, zmarł 8 października 1945 roku. Jego żoną była Anna Selma Berta Prinz, z domu Hannemann. Poślubił ją 3 września 1927 roku w Trzebieży. Według dokumentu Julius został zamordowany przez rosjan w październiku 1945 roku w osadzie Rönnewerder bei Falkenwalde (Witorza obok Tanowa).
Z rąk rosjan mógł również zginąć dziadek lub ojciec Anny – rolnik Friedrich Bernhard Alexander Hannemann miał 77 lata, urodził się 22 lipca 1868 roku w Lubece. Zmarł o godzinie 22:30, 8 października 1945 roku w wsi Witorza. Jego żoną była matka lub babcia pani Anny, Anna Berta Johanna Hannemann, z domu Schreiber. Państwo Hannemann pobrali się 13 października 1899 roku w Wilhelmsdorf w Kreis Ueckermunde, najprawdopodobniej chodzi o wieś Uniemyśl.
Rönnewerder Kirchof, cmentarz w wsi Witorza
Mimo, że osada była bardzo mała, istniał w niej niewielki cmentarzyk. Znajduje się po prawej stronie jezdni, w kierunku Tatyni, mając mostek przez Gunicę i młyn po lewej stronie. Dziś teren ten jest mocno zarośnięty oraz ogrodzony – to działka o trójkątnym kształcie, tuż przed niewielkim rowem. Z charakteru cmentarnego nie zostało tutaj totalnie nic. Warto jednak zaznaczyć, że nie był to cmentarz duży – był to trójkąt o boku około 8 metrów. Również zdaje się, że cmentarz został zamknięty przed II Wojną Światową – nie pojawia się z oznaczeniem na późnych mapach przedwojennych. Do dziś widoczne jest niewielkie wzgórze, które stanowiło cmentarzyk osady.
Wzmianki prasowe z dawnego Rönnewerder
Zachowała się wzmianka z 2 lutego 1927 roku z lokalnej prasy, która w nagłówku odnosi się do Polic (Pölitz), ale opisuje wątek z 1 lutego, właśnie z dzisiejszej wsi Witorza. Prasa – podobnie i dzisiaj – ekscytuje się wydarzeniami tragicznymi, tajemniczymi i takimi, które budzą plotki. Wycinek załączony w galerii informuje nas o znalezieniu zwłok, we wtorek rano, w lesie, niedaleko od dawnego Rönnewerder (Witorza). Kobieta miała mieć około 45-50 lat, ale nie można było od razu ustalić wątku ani przestępstwa. Ciało miało być częściowo rozebrane. Sprawą zajmowała się szczecińska policja kryminalna.
Witorza dzisiaj
Jadąc drogą przez wieś zauważyć można to, co w wielu wsiach wokół większych miast – powstają wille i domy lubiących podmiejską ciszę. Dawna Forsterei Rönnewerder, czyli dawna leśniczówka skryta jest przy drodze wśród potężnych drzew. Obszar po młynie wodnym dalej stanowi delikatną „podkowę”, ale niestety jest obszarem prywatnym otoczonym drutem. Może właściciel czyta właśnie te opracowanie, skontaktuje się i pozwoli wejść na ten teren, by wykonać więcej fotografii – pozostałości młyna dalej są lekko widoczne w postaci ruin, cegieł i fundamentów, z daleka. Fajnie byłoby też skontaktować się z właścicielem leśniczówki, by i tam móc wykonać więcej fotografii.
Twórca całego tego zamieszania na Szczecin Znany i Historyczny, grzebiący pod każdą przedwojenną cegłą w Szczecinie. Dreptus okolicznus, gatunek pospolity. Droniarz, miłośnik ciemnego piwa, tematyki II Wojny Światowej. Codziennie? Po prostu brodaty brzydal.
Zajrzyj w okolicę!
Po prawej stronie znajdziesz mapę z lokalizacją omawianego tematu. To mapa interaktywna!
Możesz ja kliknąć i oddalić widok kółkiem myszy, co pozwoli Ci zobaczyć inne posty znajdujące się w tej okolicy. Możesz użyć „Mapy Historycznej” Szczecina, by zobaczyć ją w pełnej formie. Wiele postów znajdujących się w bliskiej odległości gromadzi się w grupy – je możesz rozdzielić kliknięciem na ikonę.
If you see this after your page is loaded completely, leafletJS files are missing.
Poprawka?
Kliknij i daj znać!
Ostatnia aktualizacja 1 rok temu
Możesz znaleźć ten post na naszej grupie Facebook „Szczecin Znany i Historyczny” klikając na ikonkę po prawej stronie. Prócz tego postu znajdziesz tam wiele innych, które nie są publikowane na naszej stronie. Masz coś ciekawego w temacie historii Szczecina? Nasza grupa to właśnie miejsce dla kogoś takiego jak Ty!
Post na FB
Skomentuj na Facebooku lub podziel się postem ze znajomymi!