Ojca Beyzyma 17 – domek opiekuna cmentarza żydowskiego 

Udając się po trochę fotografii na ulicę Ojca Beyzyma w Szczecinie spotkałem przynajmniej kilkanaście osób, jakie zmierzały do domku, w jakim mieści się Oddział w Szczecinie Towarzystwa Opieki nad Zwierzętami – to mały ceglany domek „wciśnięty” lekko w park za nim. Może dzisiaj obiekt nie powala urodą, ale służy szczytnym celom – opiece nad zwierzętami. Niewielu szczecinian wie, że ten budynek ma grubo ponad wiek! Przynajmniej niemal 140 lat – widnieje na mapach z około 1888 roku. Do tej pory chyba mało kto (o ile ktokolwiek) zajął się historycznym wątkiem tego domku. Informacji o tym, co znajdowało się w budynku oraz kto opiekował się pobliskim cmentarzem jest w szczecińskiej sieci garstka. Czas to zmienić. Może to zabrzmieć trochę… dziwnie… ale w budynku, w którym dziś pracują wolontariusze Towarzystwa Opieki nad Zwierzętami w Szczecinie działał kiedyś grabarz. To jeden z nielicznych już w mieście budynków, gdzie żył i działał opiekun cmentarza. Dlatego wsparcie TOZ w Szczecinie jest nie tylko istotne z punktu widzenia dobra zwierzaków, ale również dobra zabytku – budynek ten pamięta drugą połowę XIX wieku. Niestety do dziś nie przetrwał znajdujący się w parku obok budynek przedpogrzebowy. Został po nim fragment fundamentu. Sąsiedni park rozciągający się pomiędzy Jacka Soplicy, fragmentem Leszczyńskiego, oraz dalej po południowej stronie Ojca Beyzyma to dawny cmentarz żydowski. Dziś pozostało po nim niewielkie lapidarium z ocalałymi macewami i nagrobkami, przy rogu Soplicy i Gorkiego oraz właśnie domek opiekuna cmentarza, w jakim dziś działa oddział TOZ w Szczecinie. Zróbmy „poof” z historii ludzi, którzy tam pracowali i zajmowali się nekropolią.

Historię tych ludzi poznajemy przez dawne księgi adresowe, w których sporo jest zawiłości – dawny Jüdischer Friedhof należy do różnych ulic oraz różnie jest przypisany. Pierwotnie znajdował się po prostu na łąkach, które z czasem otoczyła garstka budynków – faktyczna zabudowa jaką znamy dziś powstała dopiero w pierwszych dekadach XX wieku. Nim powstały ulice od północnej strony cmentarza przypisany był do końcówki Allestraße (Wawrzyniaka), na rogu z „ścieżką cmentarną” (Friedhofsweg). Tu należy zaznaczyć, że takich uliczek, ścieżek czy faktycznych ulic od nazwy „cmentarz” było w Szczecinie dużo. Do lat trzydziestych zarządzającym obiektem był podmiot Synagogen-Gemeinde, czyli społeczność synagogi szczecińskiej, następnie przeniesiono zarząd działki pod dawną Allestraße 5, czyli kompleks Betanii. Jednak wpisy o opiekunach cmentarza przetrwały i możemy ustalić kto tam pracował. Warto dodać, że cmentarz żydowski był dużo starszy niż może się wydawać – teren ten wykupiła wspólnota w 1816 roku, a za datę powstania cmentarza podaje się rok 1821. Wirtualny Sztetl podaje, że najstarsza macewa pochodziła z 1820 roku i możliwa data założenia to „po 1816 roku”. Nieznanym wątkiem w temacie opiekunów jest wątek… Gryfina. Dlaczego? Otóż okazuje się, że ludzie zajmujący się cmentarzem żydowskim w Szczecinie pochodzili właśnie z dawnego Greifenhagen, chociaż nie wszyscy. Część z rodziny zdaje się, że powróciła w te rejony, kiedy opiekunowie zmienili się. W temacie cmentarza żydowskiego przy Beyzyma / Gorkiego należy pamiętać, że nie był to jedyny cmentarz okolicy – lekko na południowy zachód znajdował się cmentarz turzyński (Torneyer Kirchof), który był większy. Dodatkowo na „plecach” Betanii znajdował się kolejny cmentarzyk – spoczęli tam członkowie rodziny Quistorp, a dziś znajdują się tam odtworzone nagrobki tej rodziny oraz sam teren otrzymał nazwę „Skwer Rodziny Quistorp„. Istnieje cień szansy, że również tym obszarem w momencie śmierci znanego Johannesa opiekował się jeden z poniższych.