Ciekawie musiał wyglądać 10 września 1759 roku patrząc z Nowego Warpna w stronę Zalewu Szczecińskiego. Tego dnia dostrzeglibyśmy, jak w tle rozgrywa się bitwa morska między okrętami Prus i Szwecji. Jak wyglądało ciekawe starcie na wodach zalewu?
Pozycje floty pruskiej znajdowały się po zachodniej stronie zalewu – załączona stara grafika przedstawia perspektywę obróconą – zachód znajduje się na dole, wschód znajduje się u góry. Pruskie okręty były w bardzo złym położeniu – okręty szwedzkie znajdowały się na zachodniej części zalewu, drugie wyjście było przez Świnoujście. Te jednak było już zablokowane przez Szwedów – flota pruska była w śmiertelnej pułapce. Albo podejmujemy walkę, albo ucieczka w stronę Szczecina. Tam już od roku przygotowania do budowy floty i możliwej walki prowadził dowódca von Bevern. Lokalizację bitwy pozwalają nam ustalić oznaczenia – po lewej (północ) stronie widzimy dziś niemieckie Garz oraz Bossin. Flota szwedzka swoje pozycje miała na zachodzie zalewu. Bitwa rozegrała się na linii, którą moglibyśmy narysować od ujścia Jeziora Nowowarpieńskiego na północ. Patrząc na mapy byłby to kierunek od prawej w lewo. Na załączonej grafice widzimy po prawej (południowej) części lokalizację Neuwarp, a niżej Oldwarp, czyli Nowe Warpno i Stare Warpno. Po stronie szwedzkiej dowódcą był generałmajor i dowódca floty Wilhelm Carpelan.
Pod swoimi rozkazami miał 28 dział dwunastofuntowych, 32 działa sześciofuntowe, 12 dział czterofuntowych, 28 dział trzyfuntowych oraz 6 dział dwufuntowych – wszystkie z dużym zapasem amunicji. Do tego w starciu brało udział 24 oficerów oraz 459 żeglarzy. Inne źródła podają znacznie większe siły – wliczając w to prawdopodobnie piechotę – łącznie 2250 ludzi po stronie szwedzkiej i 700 po stronie pruskiej. Różnie podawana jest ilość okrętów – od 13 do 15 (+ 12-15 kanonierek) po stronie szwedzkiej, od 8 do 10 okrętów (+5 kanonierek) po stronie pruskiej, którymi dowodził Ernst von Köller. Ocena bitwy jest różna w zależności od źródeł – o tym w dolnym akapicie. Dodatkowo, nie cała flota szwedzka wzięła udział w starciu – część okrętów pozostała na kotwicowisku, kolejne zajęły się sprawdzeniem żagli na południu, te okazały się statkami neutralnymi. Ostatecznie flotę rozwiązano 29 maja 1762 roku przekazując łodzie rybackie, transportowe i handlowe właścicielom.
Pełną grafikę można znaleźć na Wikipedii pod tym adresem. Bitwa na Zalewie Szczecińskim była efektem przygotowań do utworzenia mini-floty w Szczecinie, przekształcając łodzie rybackie, handlowe i transportowe w formę floty wojennej, która miałaby powstrzymać szwedzkie lądowania oraz ruchy wojsk na północny zachód od Szczecina. Flota szwedzka znalazła się na zachodnim zalewie po przełamaniu obrony i blokady w Peenemünde, 8 września, a już 22 sierpnia prowadziła potyczki z flotą pruską przy nadmorskim Anklam. W wyniku przejścia floty szwedzkiej na zachodni zalew 2 września 1759 roku flota pruska wycofała się pod Nowe Warpno. Do decydującego starcia doszło na północ od Nowego Warpna 10 września 1759 roku. Starcie trwało według różnych źródeł od 4 do 7 godzin – od 9 rano i skończyło się całkowitą porażką floty pruskiej. Ta posiadała okręty:
- König von Preussen z 14 działami.
- Prinz von Preussen z 14 działami.
- Prunz Heinrich z 14 działami.
- Prinz Wilhelm z 14 działami.
- Jupiter / Iupiter z 11 działami.
- Mars z 11 działami.
- Neptunus z 10 działami.
- Merkurius z 10 działami.
Do tego 5 kanonierek.
Przebieg prusko-szwedzkiej bitwy morskiej na Zalewie Szczecińskim
Legenda mapy opisuje nam, że pod literą A znajdowało się kotwicowisko szwedzkiej floty złożonej z 3 okrętów ciężkich, 11 lekkich oraz 12 kanonierek. Okręty stały na północno zachodniej części zalewu między Bossin i Garz. Następnie litera B oznacza atak okrętów szwedzkich od prawej (północnej) strony pozycji pruskich. Dalszy atak Szwedów przebiegał w linii C, obok lokalizacji nazwanej na dawnej mapie Wotscher Haak, a na późniejszych mapach Woitziger Haacken. Dzisiaj to okolica na południowy zachód od wejścia do Kanału Piastowskiego. W pozycji oznaczonej D flota pruska odpowiedziała kontratakiem.
Starcie w północnej (prawej) flance floty pruskiej (E) przeprowadziły dwa szwedzkie okręty – konkretnie galeoty – pierwsza o nazwie Swerdfisken dowodzona przez kapitana o nazwisku Malm z piechotą dowodzoną przez kapitana o nazwisku Utter, druga o nazwie Stören dowodzona przez kapitana o nazwisku Kullenberg, z piechotą pod dowództwem kapitana von Holthusen.
Starcie to prowadzone było przeciw pruskim cięższym trzymasztowym galeotom o nazwie Mercurius oraz Iupiter. Można dopisać, że to „na nasze” Merkury oraz Jowisz. Po ostrzale okręty pruskie z tej części floty wycofały się. Ikona F oznacza kotwicowisko floty pruskiej na linii Nowe Warpno i dzisiejszego wejścia do Kanału Piastowskiego.
W starciu Szwedzi utracili całkowicie jeden okręt, dwa kolejne uległy uszkodzeniu, jednak w starciu wyszli bardzo zwycięsko – podaje się, że Prinz von Preussen miał być zdobyty. Temu jednak przeczą inne opracowania, poniżej. Kolejne cztery główne okręty pruskie po walce poddały się – Prinz Wilhelm, Prinz Hindrich, Mars oraz Neptunus. Najdłużej z pruskiej floty bronił się główny okręt dowodzący galeota König von Preussen.
Atak floty szwedzkiej na linię floty pruskiej
Atak pod strony południowej (w kolejności od południa) na linię floty pruskiej rozpoczęły okręty szwedzkie:
- Galera główna Carlscrona (a), 13 dział, 30 żeglarzy, którymi dowodził Wilhelm Carpelan oraz zastępca kapitan Carl Ruthensparre. Do tego 300 żołnierzy piechoty, którymi dowodził Major Baron Pehr Ribbing.
- Galera Malmö (c), 13 dział, 30 żeglarzy, którymi dowodził kapitan Daniel Mansner. Do tego 300 żołnierzy, którymi dowodził Major Graf Friedrich Poße.
- Galera Bleking (d), 13 dział, 30 żeglarzy, którymi dowodził kapitan Martin Helding. Do tego 300 żołnierzy, którymi dowodził Georg Christopher von Genschau.
- Galera Cronoberg (b), 13 dział, 30 żeglarzy, którymi dowodził kapitan Friedrich Otto Billberg. Do tego 300 żołnierzy, którymi dowodził Baron Carl Friedrich Pechlin.
Za powyższymi podążały 4 okręty szwedzkie – dwa wymienione w akapicie wyżej odbiły na północ, dwa kolejne wspierały ogniem. Były to od południa:
- Galera Snaell (k), którą dowodził lieutenant Friedrich Bong. Ta w ataku wyszła na przód od południowej strony, początkowo płynąc na końcu floty.
- Galeota-kanonierka (i), prawdopodobnie o nazwie Sköldpadde, którą dowodził lieutenant Komstedt.
- Galeota Swerdfisken / Svärdfisk (f), 5 dział, 20 żeglarzy, którymi dowodził kapitan Malm, do tego 90 żołnierzy, którymi dowodził kapitan Utter.
- Galeota Stören / Stor (h), 5 dział, 20 żeglarzy, którymi dowodził lieutenant Kullenberg, do tego 90 żołnierzy, którymi dowodził kapitan von Hulthusen.
Za nimi od południa:
- Galeota Delphin (e), dowodzona przez kapitana von Schneidau, z piechotą jaką dowodził lieutenant Stierncrona.
- Galeota Cabeljau / Cabilliou (g), dowodzona lieutenanta Hult, z piechotą jaką dowodził Fachndrich Lilliestirna.
Poniżej nich od południa:
- Okręt rozpoznawczy Flÿgarn (l), 14 żeglarzy, którymi dowodził lieutenant Ioachim Bong, a piechotą liczącą 84 żołnierzy dowodził kapitan Reuterschweld.
- Okręt rozpoznawczy Loeparen (n), 14 żeglarzy, którymi dowodził konstabl (?) Barfoth, a piechotą liczącą 84 żołnierzy dowodził kapitan Gustav R. Stiernroos.
- Okręt rozpoznawczy Diana (m), 14 żeglarzy, którymi dowodził konstabl (?) Pfeiff, a piechotą liczącą 84 żołnierzy dowodził lieutenant Gyllenberg.
Za nimi płynęła nieuzbrojona galeota Anklam (p), w pobliżu około dwunastu kanonierek.
Straty i konsekwencje bitwy prusko-szwedzkiej na wodach Zalewu Szczecińskiego
Podaje się, że Szwedzi wzięli do niewoli około 600 ludzi, po stronie szwedzkiej 13 poniosło śmierć, 31 zostało rannych. Po stronie pruskiej podaje się 80 zabitych oraz cztery zatopione statki. Mimo zwycięstwa nad powstającą pruską flotą bitwa nie miała ogromnego znaczenia strategicznego – Szwedzi uzyskali pełną kontrolę nad zalewem oraz Wolinem. Zaś Szczecin znajdujący się dalej na południu wciąż był pod kontrolą Prus. Ostatecznie niecałe trzy lata później – w maju 1762 roku – zdecydowano się na powrót do przedwojennego „status quo”. Inną wersję bitwy podają źródła pruskie – w nich straty miały być mniejsze i sięgać 30 zabitych oraz rannych.
Według szwedzkiego opracowania pruskie kanonierki zdołały uciec z pola bitwy, a jedną z nich (nr 3) porzucono w osadzie Schminz na wschodnim brzegu zalewu. Tutaj pojawia się mały błąd w niektórych opracowaniach – nie chodzi o Stępnicę, a o nieistniejącą dziś osadę Smiec. Tam załoga złożona z około 11 osób oraz 7 żołnierzy mieli uciec pozostawiając kanonierkę na brzegu. Ciekawostką jest teoria mówiąca o tym, że rok wcześniej – w 1758 roku wojska pruskie miały przejąć dwie kanonierki szwedzkie w Dievenow (Dziwnów) i wcielić je do floty. Te dwie otrzymały numer 3 oraz 4. Strony niemieckie podają, że straty Szwedów były większe – dwa okręty zatopione i jeden wysadzony w powietrze, a inne ciężko uszkodzone. Tutaj możemy domyślać się, że była to „antypropaganda”, w której wspomniano też, że ich flagowy okręt – König von Preussen – miał bohatersko wytrzymać aż 36 celnych trafień. Zarzucano też Szwedom utratę aż 120 ludzi i 300 rannych. Bitwa według strony pruskiej miała sprawić, że Szwedzi byli tak pobici, iż zrezygnowali z pościgu i późniejszej blokady samego Szczecina. To można jednak uznać za propagandę.
Według jednego z opracowań na Wikipedii w starciu oznaczonym literą E Szwedzi mieli zdobyć atakowane od boku dwa pruskie okręty – Iupiter oraz Mercurius, występujące i opisane na załączonej grafice. Dobrym opracowaniem i źródłem tematu jest książka z 1910 roku zatytułowana „Naval Wars in The Baltic” (1522-1850) Andersona, „Galeeren auf dem Peenestrom Die preußisch-schwedische Seeschlacht 1759” autorstwa Guntera Lanitzki oraz „Die erste preussische Seeschlacht auf dem Stettiner Haff” Ulricha van der Heyden.
Twórca całego tego zamieszania na Szczecin Znany i Historyczny, grzebiący pod każdą przedwojenną cegłą w Szczecinie. Dreptus okolicznus, gatunek pospolity. Droniarz, miłośnik ciemnego piwa, tematyki II Wojny Światowej. Codziennie? Po prostu brodaty brzydal.
Zajrzyj w okolicę!
Po prawej stronie znajdziesz mapę z lokalizacją omawianego tematu. To mapa interaktywna!
Możesz ja kliknąć i oddalić widok kółkiem myszy, co pozwoli Ci zobaczyć inne posty znajdujące się w tej okolicy. Możesz użyć „Mapy Historycznej” Szczecina, by zobaczyć ją w pełnej formie. Wiele postów znajdujących się w bliskiej odległości gromadzi się w grupy – je możesz rozdzielić kliknięciem na ikonę.
If you see this after your page is loaded completely, leafletJS files are missing.
Poprawka?
Kliknij i daj znać!
Ostatnia aktualizacja 2 lata temu
Możesz znaleźć ten post na naszej grupie Facebook „Szczecin Znany i Historyczny” klikając na ikonkę po prawej stronie. Prócz tego postu znajdziesz tam wiele innych, które nie są publikowane na naszej stronie. Masz coś ciekawego w temacie historii Szczecina? Nasza grupa to właśnie miejsce dla kogoś takiego jak Ty!
Post na FB
Skomentuj na Facebooku lub podziel się postem ze znajomymi!