Kiedyś produkowano tu mleko, strzyżono owce, hodowano bydło i świnie. Wokół znajdowały się pola uprawne, a gdyby wznieść się lekko ponad majątek Alt Buchholz widać byłoby Niebuszewo i Warszewo - wokół tylko garstkę drzew na południe, zachód i wschód. Dziś ruiny Alt Buchholz to zielona enklawa, pod którą powoli i niebezpiecznie wkrada się miejska zabudowa. Kto tu żył, kto tu mieszkał?
Tytuł brzmi – nieistniejące. Czy na pewno? Z pewnością nieistniejące, jeżeli mówimy o funkcjonalnej tkance miasta – Alt Buchholz to ruiny. Z drugiej jednak strony ilość osób, które spacerują w tym miejscu jest dość spora. Mój wypad specjalnie po świeże fotografie do opracowania w gorącą sobotę 2023 roku był o tyle ciekawy, że minęło mnie dwóch rowerzystów i trzech biegaczy, w ciągu 30 minut spaceru. Niby w mieście, a jednak w lesie. Na północy ulica Górna, Ogrodnicza oraz Bukowo w Szczecinie, do tego nieco nowych osiedli, w tym tych zamkniętych. Na południu Żelechowa, na zachodzie Warszewo. Niby do centrum Szczecina „rzut beretem”, a człowiek czuje sie jak w lesie. Ruiny Alt Buchholz (Stare Bukowo) to jedno z najciekawszych opuszczonych i zrujnowanych miejsc bezpośrednio w Szczecinie. Czy to znaczy, że nie warte spaceru? WRĘCZ PRZECIWNIE! Do dawnego majątku i folwarku wiedzie nas urokliwa ścieżka spod której wystają gdzieniegdzie pozostałości brukowanego traktu. Same ruiny są dość klimatyczne i spore w stosunku do innych opuszczonych i rozebranych miejsc pamiętających „dawny świat”. W pracach nad Alt Buchholz (Stare Bukowo) i Neu Buchholz (Nowe Bukowo) trzeba mocno uważać – nazwa Buchholz jest bardzo popularna, a w Szczecinie nazwą „Buchholz” okresla się też przedwojenną nazwę Płoni. Jaka była historia tego „zachodniego” Buchholz, które dziś nazywamy też Stare Bukowo? Kto tam żył? Czy można ustalić coś więcej o osobach, które zarządzały tym majątkiem? Da się na ten temat napisać dużo…
Dziękujemy za WASZE wsparcie! 💝
Początki Alt Buchholz (Stare Bukowo) na dawnych kartach
By dziś dotrzeć na ruiny majątku możemy wybrać dwie trasy – od strony ulicy Górnej (południa) wystarczy wejść w las, by dotrzeć w okolice strumienia, mostku oraz wzgórza znajdującego się na północnej stronie folwarku. Przechodząc od północy na południe dotrzemy do centrum Alt Buchholz i swój spacer zakończymy na „tunelowym” trakcie w kierunku centrum Szczecina. Odwrotna strona to trakt od ulicy Małe Błonia, jaka łączy się z ulicą Wkrzańską – tam na końcu znajduje się mały parking, możemy skierować się nieco głębiej na północ i ruszyć od ogródków działkowych Korab na północny-wschód. Ten odcinek jest bardziej płaski, ale nieco dłuższy niż od ulicy górnej. Za to wynagradza urokiem oraz tym, że wchodzimy bezpośrednio na dawną bramę wejściową do Alt Buchholz. Jak wyglądał majątek? Centrum majątku z widokiem na bramę wjazdową znajdziemy w galerii Sediny.
Początki Alt Buchholz sięgają XVIII wieku, gdy powstały tu pierwsza osada zbudowana przez radnego wojennego i ziemskiego o nazwisku Winkelmann. Warto zaznaczyć, że nim powstało sąsiednie i rozciągnięte Neu Buchholz, to właśnie stare nosiło wyłączną nazwę „Buchholz” z dodatkami opisującymi lokalizację – np. bei Warsow. Majątek powstał na miejscu wcześniej wykarczowanego lasu bukowego (Buche – buk). Dziś historia się powtarza. Jak? Alt Buchholz, które jeszcze do wczesnych lat dziewięćdziesiątych było otoczone polami uprawnymi zarasta i zamienia się w dziką ostoję natury. Warto porównać zdjęcie satelitarne w galerii ukazujące Alt Buchholz (Stare Bukowo) oraz dzisiejsze fotografie z przelotu dronem. Czasy, gdy żył Winkelmann można zawęzić nawet do 1720-1730 roku lub później, gdy już ten urząd piastował, według Geschichte der Stadt Stettin Berghausa. O postaci nazwiskiem Winkelmann wspomina się też w dziale opracowania dotyczącym Zabelsdorf (Niebuszewo, konkretnie dawny majątek Gut Zabelsdorf) z 1865 roku, jako posiadacza Schäferei Buchholz (owczarni) na północy. Lokalizację owczarni nazywa się również Hammelschäferei Buchholz.
Alt Buchholz (Stare Bukowo) na przestrzeni
Można dodać, że Gut Zabelsdorf wraz z hodowlą owiec Buchholz był objęty dzierżawą do 1815 roku, kiedy zgodnie z umową z 14 kwietnia 1815 roku został ten majątek wydzierżawiony za wysokość 4862 talarów. Następnie majątek Zabelsdorf-Buchholz zostaje skreślony z listy dworów 18 lutego 1827 roku.
Wspomina się kupca nazwiskiem Schleich (1832) za czasów którego majątek Buchholz zostanie oddzielony od majątku Zabelsdorf na mocy sprzedaży, a ten następnie wydzierżawił majątek dla cukrowni Winkelmanna z Bredow (Drzetowo) – tę informację podaje Berghaus w 1865 roku. Wcześniej – w 1779 roku – przeczytamy o owczarni Buchholz w opracowaniu Brüggemanna, tam również przeczytamy o nazwisku Winkelmann, wypasie bydła majątku Gut Zabelsdorf oraz istniejącym w Buchholz (konkretniej Alt Buchholz) dawnym lesie bukowym.
Nazwę Alt Bucholz przypisuje się prawdopodobnie w połowie XIX wieku, kiedy zaczęła powstawać kolonia Neu Buchholz, o jakiej w osobnym poście. W pierwszych latach XIX wieku majątek zamieszkiwało około 16 osób. Alt Buchholz (Stare Bukowo) było majątkiem ziemskim składającym się według dokumentacji z 1865 roku z jednego domu mieszkalnego oraz 3 budynków pracowniczych, które zamieszkiwało ówcześnie 20 osób, z 4 rodzin.
Majątek stanowiło w 1865 roku 416 akrów ziemi, zaznaczono że była ciężka i zawierająca dużo gliny, a służąca głównie do uprawy buraków cukrowych, jakie przetwarzano w zakładzie cukrowni w Bredow (Drzetowo), gdzie ówczesny właściciel Alt Buchholz miał swój biznes – wspomnianą wyżej cukrownię. Teren majątku z uwagi na niewielki zysk siana został powiększony kosztem 18 talarów za każdy akr ziemi. W majątku ówcześnie działał 1 inspektor oraz 6 pracowników czasowych, hoduje się bydło, z czego 1700 sztuk kupowano w celu hodowli (tuczu) i ponownej odsprzedaży.
Tu prawdopodobnie mowa o ogólnej ilości bydła, jaką hodowano w całym majątku, razem z Zabelsdorf. Mało prawdopodobne, by sam majątek Alt Buchholz posiadał aż taki żywy inwentarz. W kwestii religii Alt-Buchholz (Stare Bukowo) należało do parafii w Warszewie, zaś duchowny mieszkał w Frauendorf (Golęcino) oraz otrzymywał rocznie z majątku (przed 1865) 6 talarów, zboże oraz żywność.
Mieszkańcy i zarządcy dawnego Alt Buchholz (Stare Bukowo)
W 1865 roku za posiadacza majątku podaje się kupca o nazwisku Heinrich Wellmann, ze Szczecina. Ten był „kolektorem” wielu majątków rolnych w okolicy. Najprawdopodobniej był to konkretnie Heinrich August Julius Wellmann, urodzony około 1811 roku, zmarły 21 października 1878 roku w Szczecinie. Posiadał zakład produkcji cukru w Drzetowie – Bredower Zuckerfabrik, co składałoby się w jedną całość, gdy w źródłach mowa o sadzeniu buraków cukrowych na ziemiach Alt Buchholz. W kolejnych latach właścicielem majątku mógł być ktoś o nazwisku Krüger, którego syn Karl Krüger miał urodzić się w 1897 roku w majątku Alt-Buchholz (Stare Bukowo). Z kolejnego zachowanego dokumentu wynika, że 9 maja 1889 roku w majątku Alt Buchholz Kreis Randow Stettin urodziła się pani Mathilde Hoth. Pod koniec XIX wieku lub na początku XX wieku właścicielem był jeszcze Otto Bootz, którego poznajemy dzięki wycinkowi z dawnej prasy (patrz galeria), jaki sprzedał majątek kolejnej osobie – nowym właścicielem za 150 000 marek został pan o nazwisku Buhr.
Następnie pojawia się inna postać. Według spisu z 1914 roku właścicielem majątku był Albert Hollex, jego nazwisko pozwala nam ustalić jeszcze więcej detali i losów dawnych właścicieli, a także jego potomków. Aż tak?! Dlaczego?
Synem Alberta był Carl Heinrich Albert Hollex, urodzony 7 października 1889 roku w Alt Buchholz. Jego matką (a żoną Alberta) była pani Käthe Frieda Anna Hollex z domu Hahntow. Zachował się akt ślubu – para (Carl i Käthe) pobrali się 18 kwietnia 1915 roku i z niego odnajdujemy potwierdzenie dostępne w księgach posiadaczy ziemskich. Według aktu ślubu Carl oraz jego ojciec – Albert – żyli w Alt Buchholz.
Krótko po ślubie – 18 maja 1915 roku – rodzi się syn z małżeństwa, a wnuk seniora, Albert Karl Walter Hollex. Z zawodu został rzeźnikiem. W latach trzydziestych i czterdziestych rodzina zamieszkuje Warszewo, a wnuk mieszka przy dawnej Dorfstraße 8. W 1914 roku majątek żywy państwa Hollex w Alt Buchholz (Stare Bukowo) stanowiło 14 koni, 80 sztuk bydła i 40 świń. Owiec nie było ówcześnie wcale. W trakcie II Wojny Światowej wnuk właściciela Alt Buchholz zostaje powołany do wojska – do 2 Kompanii 409 Regimentu Piechoty. Zginie 25 lipca 1941 roku pod (w nazewnictwie niemieckim) Noworshew Kreis Pleskau, czyli miasteczkiem Noworżew w rozzji, w obwodzie pskowskim.
Lata trzydzieste i czterdzieste w Alt Buchholz
Z ksiąg wynika, że rodzina Hollex zajmowała się handlem zwierzętami gospodarczymi, w latach dwudziestych mieszkając pod warszewską Dorfstraße 33/34 w budynku nazywanym Hahntow’sches Haus.
Po panu Hollex pojawia się w latach dwudziestych (wg jednej z ksiąg np. z 1928 roku) doktor inżynier Gollnow, za którego majątek żywy stanowiło 16 koni, 83 sztuki bydła, 65 owiec i 40 świń. Imię ustala nam dawna księga wymieniająca właścicieli majątków – konkretnie Johannes Gollnow był właścicielem fabryki, a jego adres ówcześnie podawany jest w księgach jako Grabowerstraße 8, dzisiejsza ulica Matejki. Adres doktora Gollnow pokrywa się dokładnie z tym adresem, pod jakim według ksiąg mieszkał inżynier doktor Johannes Gollnow, z przesłynnej fabryki mostów i konstrukcji Gollnow & Sohn, o której można napisać całe osobne opracowanie. Był prawdopodobnie ostatnim właścicielem majątku Alt Buchholz (Stare Bukowo), w 1939 roku inwentarz żywy stanowiło 10 koni, 100 sztuk bydła oraz 31 świń, owiec nie hodowano.
W szczecińskiej sieci powtarza się teoria o tym, że właścicielem majątku nie mógł być ktoś zajmujący się wyłącznie rolnictwem – dbał o ogrody różane, założenia parkowe, odpowiednie drzewa. Księgi wskazują, że posiadaczem majątku był bardzo bogaty i bardzo znany Johannes Gollnow, właściciel fabryki z dawnej Matejki 8. Pod tym adresem żył właśnie Johannes Gollnow z znanej firmy Gollnow & Sohn.
Otoczenie Alt Buchholz i Kamień Bukowski
Można podejrzewać, że od schyłku XIX wieku (wg mapy z 1888 roku) na północnej stronie majątku znajdował się park. Ślad po nim widzimy do dziś – nie tylko w postaci innego zadrzewienia, innego koloru liści, ale również w postaci dzikich pnączy, jakie mogą być pozostałością po winiarni lub ogrodzie różanym. W spacerze warto zwrócić uwagę, by nie zapędzać się w każde zarośla – istnieje znak informujący o niebezpiecznym „barszczu Sosnkowskiego” po wschodniej stronie, już poza ruinami folwarku.
Budynek majątku Alt Buchholz składał się z trzech części – zachodniego, południowego z bramą wjazdową i „kopułką” oraz większej części zachodniej. Wszystkie trzy były połączone. Do tego w XX wieku powstały budynki gospodarcze oddalone od majątku – na zachód, około 200 metrów i południe, około 150 metrów. Za majątkiem od strony północno-wschodniej znajdował się ogród mający 4 sekcje oraz wewnętrzne alejki, a także aleja biegnąca w stronę strumienia Gręziniec i mokradeł. Wspomniany budynek na południu – forma pawilonu wspartego na masywnych kolumnach – znajdował się niedaleko od kamienia bukowskiego, o jakim niżej.
Dawniej pod niewielką kępką drzew i przy jednym z budynków, a dziś w gęstych zaroślach na południe od ruin Alt Buchholz (Stare Bukowo) stoi Głaz Bukowski. Dotrzeć można do niego ścieżką po prawej stronie traktu „poziomego” przed głównymi budynkami folwarku. Według różnych inicjatyw miałby być nowym pomnikiem natury nieożywionej. Z drugiej jednak, czy głaz ustawiony sztucznie w 1936 roku mógłby być pomnikiem natury? Z pewnością jest pomnikiem wartym zachowania i troski. Głaz Bukowski nosi też inskrypcję, która dla niektórych ze względu na ciekawą i oryginalną czcionkę jest „napisem runicznym”.
W rzeczywistości Głaz Bukowski ma sentencję z publikacji, którą napisał Johann Christoph Friedrich von Schiller. Był to znany autor „Ody do radości”, czyli „hymnu” Unii Europejskiej. Głąz Bukowski postawiono, by uczcić zjazd przyrodniczy i nosi napis „Die Natur ist ein unendlich geteilter Gott” (w języku polskim: „Natura jest nieskończenie dzielącym się Bogiem”), co idealnie pasuje do dzikiej roślinności okolicy. Komponuje się to z pobliskimi w stosunku do głazu ruinami jednego z budynków kompleksu folwarku, jaki odstawał nieco na południe od głównych zabudowań.
Głaz niestety regularnie zarasta na gorącą wiosnę i lato mchem – znajduje się wśród mokrych terenów oraz pod zaroślami. Dobrym pomysłem byłoby zadbanie o niego poprzez impregnację powierzchni środkami bezpiecznymi dla natury, a jednocześnie chroniącymi kamień przed porostami.
Ruiny Alt Buchholz (Starego Bukowa) są o tyle ciekawe, że poza zachowanym zarysem linii drzew oraz porozrzucanymi ruinami mamy tu ciekawie położone dawne pomieszczenia – w zboczu wzgórza. O miejsce dbają lokalni mieszkańcy tworząc poręcze, schodki i mostek przez strumień. Z jednej strony trochę przykre ze strony miasta, że mapy miejskie (Geoportal) nie oznaczają tego terenu jako terenu zielonego, z drugiej jednak jeżeli zadbalibyśmy o naniesienie wszystkich terenów zielonych na geoportalowe mapy miasta, niektórym wypaliłoby przestrzeń między uszami z wrażenia, szczególnie tym którzy wierzą w „niezielonyjuż” Szczecin. Faktem są jednak plany zabudowy części obszarów wokół Alt Buchholz, co nie powinno mieć miejsca – teren ten jest okresowo podmokły oraz po prostu cenny przyrodniczo. Aktywiści walczący o to, by w tym miejscu nie powstawała zabudowa, a obszar ten pozostał pod wpływem natury mają moje wszystkie palce w poparciu swoich działań.
I tak to jest… a raczej było.
Widzę BŁĄD, mam sugestię!
Ostatnia aktualizacja 1 rok temu
Możesz zgłosić problem lub propozycję rozwinięcia guzikiem poniżej lub dołącz do nas na forum dyskusyjnym.
Twórca całego tego zamieszania na Szczecin Znany i Historyczny, grzebiący pod każdą przedwojenną cegłą w Szczecinie. Dreptus okolicznus, gatunek pospolity. Droniarz, miłośnik ciemnego piwa, tematyki II Wojny Światowej. Codziennie? Po prostu brodaty brzydal.
Zajrzyj w okolicę postu!
Po prawej stronie znajdziesz mapę z lokalizacją omawianego tematu. To mapa interaktywna!
Możesz ja kliknąć i oddalić widok kółkiem myszy, co pozwoli Ci zobaczyć inne posty znajdujące się w tej okolicy. Możesz użyć „Mapy Historycznej” Szczecina, by zobaczyć ją w pełnej formie. Kliknięcie w ikonę pokaże Ci miniaturę i tytuł.
If you see this after your page is loaded completely, leafletJS files are missing.