Altlutheranische Christus-Kirche – kościół przy Niedziałkowskiego 

Czym jest staroluteranizm?

Staroluteranie są wspólnotą protestancką, powstałą na początku XIX wieku, jako sprzeciw wobec unii luteranizmu oraz kalwinizmu w Prusach. Początki jego sięgają już 1817 roku, kiedy to król pruski Fryderyk Wilhelm III doprowadził do utworzenia Pruskiego Kościoła Unijnego. Było on wtedy ruchem wewnątrz kościelnym, krytycznym wobec reformy doktrynalenej. Jego członkami byli pastorzy i teolodzy ze środowiska pietystów w uniwersytecie w Halle oraz część pruskiej szlachty, zwłaszcza na Pomorzu. Wyróżnić należy Adolfa von Thaddena, który był organizatorem Spotkań Trzygławskich. Do oficjalnego odłączenia doszło podczas synodu we Wrocławiu w 1841 roku, a zalegalizowano go w 1845 roku.

Gmina staroluterańska w Szczecinie oraz staroluteranizm na Pomorzu

Początki staroluteranizmu na Pomorzu sięgają 1810 roku. Wtedy w kilku wioskach wokół Kamienia Pomorskiego można było odnaleźć kręgi odrodzeniowe, które reprezentowały założenia ruchu pietystycznego. Sam ten ruch pojawił się tamtej okolicy około połowy XVIII wieku. Z powodu wywoływania niepokoju w kościele państwowym, policja została zmuszona do interweniowania. 

Właściwy ruch odrodzeniowy narodził się w okolicy Słupska, który zapoczątkowali bracia von Below. Jeden z nich, Gustav podczas swojego pobytu jako oficer w Berlinie, był członkiem kręgów odrodzeniowych. Po swoim powrocie do włości, do idei odrodzeniowych przekonywał swoich braci, co mu się zresztą udało. Ruch ten charakteryzował się surowością moralną, mającą swoje ujście w między innymi odrzuceniu tańca. Na początku brali oni udział w nabożeństwach, tak jak reszta wiernych kościoła. Powodowało to spory z lokalnymi pastorami, co spowodowało szukania własnej drogi. Ruch ten zaczął się spotykać w domach, co zaczęło budzić kontrowersje pośród władzy. Tak zwani Belowianie pojawili się w Gdańsku oraz Polsce, do końca II wojny światowej istniała jedna ich wspólnota w Berlinie. Inny krąg odrodzeniowy skupił się wokół Adolfa von Thaddena w Trzygłowie.

W odróżnieniu od poprzedniego, podjęto się utrzymania więzi z oficjalnym kościołem. Skutkowało to tym, że miał on większy wpływ na np. kręgi szlacheckie. Podobnie do ruchu Belowian, Adolf von Thadden przekonał się do ruchu odrodzeniowego podczas swojego pobytu oficerskiego w Berlinie. Ważnym punktem jego działalności, były spotkanie w jego dworze w Trzygłowie. Miały one bardzo dużą rolę podczas w późniejszym czasie. Trzeci ruch był zorganizowały wokół pastorów Moritza Görcke i Gustava Knaka. Był on jednak mało spektakularny, gdyż obaj opowiadali się za ruchem odrodzeniowym w ramach oficjalnego Kościoła i odrzucali wszelkie formy segregacji. Działalność misyjna była przedmiotem szczególnej troski obu pastorów. Początek gminy staroluterańskiej w Szczecinie sięga końca lat 40 XIX wieku. Zgodnie z informacjami, w księgach kościelnych chrzty oraz pogrzeby sięgają 1847 roku, śluby 1848 roku a konfirmacje w 1849 roku. Pierwszym wspomnianym pastorem jest Ludwig Oderbrecht (będzie o nim niżej). Wraz z rozbudową Szczecina o dzielnicę Nowe Miasto, gmina nabyła własny majątek, działkę przy Bergstrasse 6a (Owocowa), w północno-wschodnim narożniku Elisabethstrasse (Kaszubska). W planach miasta z późniejszego okresu pojawia się jako kaplica staroluterańska czy też jako kościół luterański. Została ona poświęcona 8 października 1854 roku. Budynek został wkomponowany bezpośrednio w sąsiednią zabudowę.