Gajówka Owczary, Försterei Hammelstall 

Jednym z małych sekretów podszczecińskich jest dzisiejsza Gajówka Owczary lub inaczej Leśniczówka Owczary, położona nad Głębokim, obok Pilchowa. Mało kto zapuszcza się w te rejony, chyba że z kijkami spaceruje przez las w stronę Wołczkowa. W dawnych czasach miejsce to nosiło nazwę Hammelstall. O tak małych miejscach niewiele informacji pozostało do dziś, a tym bardziej niewiele jest opracowań lub ciekawostek historycznych. Udałem się na krótki spacer w te rejony, a moim dobrym towarzyszem był Jan, a ugościł nas pan Wojciech.

Jednak, można znaleźć coś ciekawego i spróbować zbudować z tego taki oto mniejszy post 🙂 By dzisiaj dotrzeć do dawnej Försterei Hammelstall lub Forsthaus Hammelstall (nazwy pojawiają się obie) najlepszą trasą będzie dawny trakt od Pilchowa – na samym końcu ulicy Wołczkowskiej. Tam wchodząc w las idziemy w kierunku południowo – zachodnim. Inną opcją dotarcia do Gajówki Owczary jest trakt leśny od ulicy Jaworowej, przed tym jak ta ulica się kończy, skręcamy w lewo. Jeszcze inną trasą jest spacer od Alei Spacerowej biegnącej po północnej stronie Głębokiego, w kierunku zachodnim. Na rozstaju za jeziorem, na zachodzie, w pobliżu bagien i dopływu do jeziora idziemy traktem na południe. Ten po kilkuset metrach kończy się kolejnym skrzyżowaniem leśnych dróg, mając po lewej stronie dawne Försterei Hammelstall.

Dawne czasy poprzedniej zabudowy Gajówki Owczary

W opracowaniu Brügemanna znajdziemy wzmiankę mówiącą o owczarni znajdującej się w opisywanej lokalizacji – oznacza to, że zabudowania oraz domy mogły tam istnieć wcześniej niż się podaje w innych miejscach Internetu. Potwierdza to akapit niżej, a także fakt że lokalizacja o nazwie „Hammelstall” pojawia się na Wielkiej Mapie Księstwa Pomorskiego, jaka rękami Eilhardusa Lubinusa powstała w latach 1610-1618. Już na niej znajdziemy opisywane miejsce – wycinek mapy w galerii poniżej. W poszukiwaniach informacji o dawnym Hammelstall bei Glambeck lub bei Polchow – jak również opisywano lokalizację w języku niemieckim musimy pamiętać, że nazwa „Hammelstall” dotyczyła kilku innych miejsc na północ od Szczecina. Często poruszanym tematem była wieś Hammelstall na północny-zachód od miasta Pasewalk, kolejna lokalizacja o tej nazwie znajdowała się między dziś niemieckim Tantow, a dzisiaj polskim Pargowem. W przypadku „naszego” Hammelstall mowa o niewielkiej leśniczówce i owczarni na północ od jeziora Głębokie, tuż obok Szczecina. Nazwa ta jest bardzo popularna i występuje kilka razy w okolicy Szczecina. W wątku możliwych dawnych mieszkańców można podejrzewać, że chodziłoby o Hammelstall pod Tantow, jednak wskazówkę dają nam miejsca śmierci ludzi, którzy „przypadkiem” zmarli najprawdopodobniej obok „naszego” Hammelstall, o nich niżej.

Ponowną wzmiankę opisującą zmiany w tym miejscu znajdziemy w Landbuch des Herzogthums Pommern, gdzie wspomina się, że owczarnia w tym miejscu istniała dawniej niż aktualne zabudowania. Można podejrzewać, że przeznaczenie dawnego Hammelstall zmieniło się w XIX wieku –  o istniejącej wcześniej owczarni wspomina się w 1862 roku. Jako ciekawostkę o okolicy dzisiejszej Gajówki Owczary można jeszcze dopisać, że pod koniec XIX wieku opisano znajdujące się w pobliżu możliwe niewielkie cmentarzysko. Na nim znajdować się miały resztki potłuczonych urn. Lokalizacja dawnego cmentarzyska jest znana, ale nie będę jej opisywał dokładnie z wiadomych powodów. Według rozmowy z panem Wojtkiem, który od wielu lat zamieszkuje leśniczówkę wokół niej wciąż znajdują się fundamenty dawnej zabudowy – możliwe, że tej którą było Hammelstall nim powstała aktualna leśniczówka w 1862 roku.

Możemy podejrzewać, że znaczenie leśniczówki zmieniało się na przestrzeni lat – określana była jako försterei (leśniczówka) oraz forsthaus (leśnictwo). Według Encyklopedii Pomorza (za: redakcją pani Lucyny Turek-Kwiatkowskiej oraz Tadeusza Białeckiego) w 1862 roku wybudowano na obszarze Leśniczówki Owczary zabudowania gospodarcze zamieszkane przez 10 osób w 1939 roku. Po wojnie kompleks budynków również używany był przez leśników i taką funkcję zachował do dziś. W kwestii zmian w otoczeniu – dawny Hammelstall według map z końca XIX wieku znajdował się na skraju lasu. Od lokalizacji leśniczówki (można skorzystać z mapy niżej) do Wołczkowa (dawnego Völschendorf) teren był pokryty łąkami podzielonymi przez kanały melioracyjne. Aktualnie las pokrywa całą bliską okolicę leśniczówki. Dotrzeć do niej można było starym traktem od Pilchowa, który istnieje do dziś lub nieistniejącym traktem od Wołczkowa, koleje dwa istniejące trasy do dziś biegną od północnej i południowej strony Głębokiego. Dodatkowo, na północy zachód od Gajówki Owczary przy stawie znajdowały się jeszcze dwa budynki mieszkalne i dwa gospodarcze należące do Wołczkowa. Dziś pozostały po tej zabudowie gruzy, cegły i masa dachówek.