Heinrich Zubrzycki i jego nagrobek na Cmentarzu Centralnym 

Imię mało polskie, ale nazwisko już owszem – w przedwojennym Szczecinie urzędnicy musieli nieźle łamać sobie język próbując wypowiedzieć „Zubrzycki”. Może Heinrich to w rzeczywistości ukrywający się Henryk! Spróbujemy to ustalić i zbadać losy oraz życiorys postaci, jaka stoi za ocalałym przedwojennym nagrobkiem na Cmentarzu Centralnym w Szczecinie. Tych przedwojennych została garstka, niektóre z nich były niszczone nawet długo po II Wojnie Światowej. Niestety w powojennej chęci usunięcia śladów przeszłości nawet zdarzało się, że symbole religijne były niszczone – przykładem część przedwojennych grobów z wizerunkami Maryi, jakiej głowę i ręce obłupano. Dzisiaj nagrobek pana Zubrzyckiego jest w średnim stanie – pokryty nieco nalotem, mchem, ale jeszcze nie jest w stanie bardzo złym lub agonii. Wspomnieć tu trzeba zmarłego w sierpniu 2024 roku Macieja Słomińskiego – prezesa Stowarzyszenia na Rzecz Cmentarza Centralnego – z prowadzonych przez niego zbiórek dbano o wiele zabytkowych grobów, zarówno polskich, jak i tych przedwojennych. Głęboko liczę, że dzieło Maćka nie pójdzie w zapomnienie i w 2025 roku na Cmentarzu Centralnym pojawi się więcej kwestujących na rzecz troski o zabytkowe nagrobki niż dawniej. Dla Maćka.

Wracając do tematu – możliwe, że nagrobek pana Zubrzyckiego przetrwał właśnie przez jego nazwisko. Było typowo polskie. Czy faktycznie był polskiego pochodzenia lub Polakiem? O tym niżej. Nagrobek jest dość duży i zdobiony, bo był majętnym człowiekiem, który w Szczecinie posiadał trzy adresy, w tym spore kamienice. Duży nagrobek miał być też przygotowany dla jego żony – ta jednak nie została tu pochowana, bo na płycie nagrobnej znajduje się tylko on, Heinrich Zubrzycki. Nazwisko i daty już ledwie widać, ale ktoś o tak wyjątkowym nazwisku w przedwojennym Szczecinie jest bardzo łatwy do odnalezienia, a dzięki wymagającej długiej pracy komputera pracy (jaką mogę „zostawić, niech działa w tle”) mogę ustalić jego detale i życiorys znacznie dokładniej. Jego złożony z kilku dużych kolumn nagrobek ocalał od strony Mieszka I, na przeciwko sklepu Jysk, czyli od południowej strony cmentarza.

Moment śmierci i majątek

Zaczniemy opracowanie nieco inaczej – od momentu śmierci – 1935 roku. Odszedł w swojej kamienicy i swoim mieszkaniu, pod dawnym adresem Kaiser-Wilhelm-Straße 36, na I piętrze, z widokiem na ulicę i balkonem. Dzisiaj to aleja Jana Pawła II 36 i istniejąca do dziś narożna kamienica z Mazurską. Pan Heinrich Zubrzycki, a potem jego żona Else byli właścicielami całego budynku. Żyli tu nie byle jacy ludzie – bogaci kupcy, radcy powiatowi, radcy miejscy, inżynierowie, handlarz terakotą, rolnik dyplomowany, czy znany w Szczecinie handlarz. To nie była jedyna nieruchomość nalężąca do pana Zubrzyckiego, a potem jego żony. Kolejnym adresem w majątku kupca była kamienica Kaiser-Wilhelm-Straße 48, czyli dzisiejsza Jana Pawła II 48, przy Alei Fontann. Tam również majętniejsi mieszkańcy w okresie śmierci Heinricha – dwóch kupców, emerytowany generał major i okręgowy aptekarz, a także pracownik zarządu miasta. Trzecim adresem w posiadaniu była kamieniczka Paradeplatz 22, dziś nie istnieje. Część tej kamienicy wynajmował jeden z największych przedwojennych domów handlowych – panów Horst. Była to wąska kamieniczka na przeciwko wjazdu Bogurodzicy na Niepodległości, po stronie wschodniej (patrz galeria). W miejscu tym stoi dziś wieżowiec Czarna Perła. Pani Else – wdowa – pozostanie właścicielką tych nieruchomości również w czasie II Wojny.