Kiedyś dwa opisane dzisiaj budynki służyły mężczyznom z epilepsją. Dzisiaj służą edukacji, podobnie jak po II Wojnie Światowej. Jednak dzisiaj (2025) nie posiada ich uniwersytet i raczej nie spotkamy tu studentów, a bardziej dzieci - po remoncie otworzyły się szkoły podstawowe SAIL i SENSE. W kontekście historii znamy nazwiska i życiorysy dawnych opiekunów...
Kliknij i rozwiń spis treści
Jednym z dość pomijanych turystycznie, a pięknych zakątków Szczecina są stare budynki zakładów opiekuńczych wokół ulicy Broniewskiego i Placu Matki Polki. Z dzieła, które postawili przedwojenni prowadzący zakłady (o jednym z nich w bloczku poniżej) korzystamy do dzisiaj. W budynkach tych znajdują się gabinety lekarskie, szkoły, domy opieki, był też dentysta, czy gabinety do rehabilitacji. Wiele z tych starych i pochodzących z przełomu XIX i XX wieku budynków istnieje do dziś w niezmienionej mocno formie. Jedne bardziej proste i „przedmiejskie”, inne mają zdobione wieżyczki, okna, detale architektoniczne i przypominają małe zameczki.
Część z budynków dawnego Kückenmühler Anstalten przeszło remonty, inne wciąż na niego czekają, a jedne z najlepiej odremontowanych to budynki o dzisiejszym adresie Judyma 24 oraz Judyma 26, które zajmowała przez wiele lat szczecińska uczelnia. Po 2022 roku budynki te przeszły kompleksowy remont, a także możemy zajrzeć w ich historię – sprawdzić jaką funkcję pełniły przed II Wojną Światową oraz kto w nich pracował. Funkcja obu zmieniła się do dziś – w 2025 roku działają tu szkoły SAIL International School oraz szkoła podstawowa SENSE – zaś przed wojną były to budynki przeznaczone dla opieki nad mężczyznami z epilepsją. Wiemy dzięki dawnym księgom i genealogii, kto pracował w tych budynkach i jakie były życiorysy głównych opiekunów, którzy żyli w tych konkretnych budynkach, mając tu nie tylko zatrudnienie, ale i mieszkanie.
Jednego z dawnych pracowników opisywanego budynku możemy „odwiedzić” – spoczął na pobliskim cmentarzu i jego nagrobek znajduje się dzisiaj w lapidarium, obok zabytkowej i niestety w 2025 roku niszczejącej kaplicy. Dobrze, że okoliczne stare budynki dawnych zakładów opiekuńczych mają się coraz lepiej, są po zmroku podświetlane i mogą stać się wizytówką miasta. Wielu turystów skupia się w Szczecinie głównie na Wałach Chrobrego, zamku, katedrze, a perełek jest ogrom więcej. Stety albo niestety kompleks Kurzego Młyna to wiele obiektów mających różnych zarządców – dobrze, by było gdyby większość skupiła się wokół jakiegoś spotkania, wspólnego planu i zadbała o ujednolicone tablice informacyjne o historii poszczególnych budynków.
Tomasz Judym
Wbrew pozorom urokliwa uliczka przebiegająca wokół starej zabudowy zakładów opiekuńczych Kückenmühle nie upamiętnia jakiegoś pisarza, dowódcy, polskiego króla albo wielkiego polityka. Nazwa obowiązuje od lat siedemdziesiątych XX wieku (źródło) i możliwe, że za taką decyzją stał charakter wykreowanej przez Stefana Żeromskiego postaci – Tomasz Judym był lekarzem, absolwent studiów medycznych w dziele o tytule „Ludzie Bezdomni”. Z jednej strony postać Tomasza Judyma jako lekarza pasowała do otaczających budynków, z których część służyła lecznictwu i medycynie, a z drugiej strony postać ta poświęca się w książce pomocy potrzebującym – pierwotnie zakłady Kückenmühle (Kurzy Młyn) były poświęcone takim ludziom.
Dziś również wiele z nich służy pomocy, medycynie, rehabilitacji i pomocy społecznej. W kontekście nazwy uliczki warto dodać istotną informację – przed II Wojną Światową dzisiejsza ulica Doktora Judyma nie posiadała nazwy. Cały kompleks zakładów opiekuńczych Kückenmühler Anstalten należał i był przypisany do adresu Eckerbergstraße 1, czyli do ulicy Arkońskiej 1. Po wojnie zdecydowano, że centrum kompleksu otrzyma adres Plac Matki Polki, jaki obowiązuje również dzisiaj.
🔍︎ Możesz powiększyć kafelki kliknięciem
Judyma 24, dawny dom nr 40 dla mężczyzn z epilepsją
Według mapy zakładów Kückenmühle opisywane budynki – Judyma 24 oraz Judyma 26 miały kolejno numery 40 oraz 25. Przed wojną nie było tu ulicy o konkretnej nazwie, a cały kompleks miał ponumerowane budynki. Inaczej też wyglądała okolica. Mimo, że tereny Kückenmühle były typowo lecznicze – sporo drzew, ówcześnie przedmieścia, to jednak na południe od budynku Judyma 24 (budynek 40) była mała odkrywka piasku, a obok plac magazynowy na drewno. Zaś na zachód – w kierunku aktualnej ścieżki łączącej z Wiosny Ludów były… łąki… ta część parku zadrzewiła się dopiero po II Wojnie Światowej. Skład drewna i mała odkrywka piasku była między blokiem mieszkalnym przy końcówce ulicy Zdrojowej, a adresem Judyma 24. Dziś to zadrzewiony mały lasek połączony z parkiem.
Dom numer 40 (Judyma 24) zaprojektowano z myślą o pacjentach trudnych, agresywnych, wybuchowych oraz mających ciężkie przebiegi epilepsji. Tą samą funkcję pełnił mniejszy budynek – 16b. Wchodząc do budynku wejściem głównym (od południa i kolumnady) po stronie lewej mielibyśmy dwa duże pokoje mieszkalne. Po prawej do klatki schodowej pokoje opiekunów, zmywalnia naczyń, pokój nauczycielski, toaleta, łazienka. Druga część budynku (północna) z wejściem do głównego korytarza zawierała od strony ulicy pięć pokojów (samotnie dla jednego pacjenta), w centrum był pokój dzienny, a od strony północno-wschodniej symetrycznie pokój nauczycielski i opiekuńczy, z łazienką i toaletą. Do budynku od strony wschodniej przylegał niewielki ogród.
Na tej stronie nie ma reklam, treści sponsorowanych, płatnych ani irytujących okien. Wysokiej jakości zdjęcia, grafiki, serwer, domenę i licencje utrzymujemy wyłącznie z Waszych wpłat.
Wszystkie informacje oraz detale znajdziesz na stronie Galerii Wspierających.
W imieniu redakcyjnego kiciucha dzięki za rozważenie wsparcia 💝
Wirtualna karma
Redakcyjny kiciuch i jego pełna miska- Twój kafelek w Galerii Wspierających jeżeli chcesz!
- Ranga "Mini Wspieracz" na Forum Dyskusyjnym
- Wirtualna piona! Dzięki takim ludziom jak Ty możemy opłacać licencje, serwer oraz domenę.
Na serwer
Koszty, licencje... 💝- Twój kafelek w Galerii Wspierających jeżeli chcesz!
- Ranga "Średni Wspieracz" na Forum Dyskusyjnym
- Podziękowania personalne na Grupie Facebook specjalnym postem
Zdecyduję samemu
Dzięki za 5 zł lub nawet 500 zł!- Twój kafelek w Galerii Wspierających jeżeli chcesz!
- Ranga "Wspieracz" na Forum Dyskusyjnym od kwoty (Mini 50+, Średni 100+, Wielki 200 +)
- Podziękowania personalne na Grupie Facebook specjalnym postem przy wsparciu od 100 zł
🔍︎ Możesz powiększyć kafelki kliknięciem
Początkowo samotnie były używane jako izolatki dla pacjentów trudnych, jednak już na początku XX wieku zdecydowano, że nie będą pełnić tej funkcji i są przeznaczone na pokoje dla zwykłych pacjentów, mimo to był to budynek zamknięty, czyli bez opcji opuszczania go przez pacjentów, dla łącznie 68 chorych. W 1913 roku podano, że budynek posiadał poza salami dziennymi i sypialnymi 10 pokoi jednoosobowych oraz duży pokój opieki na 7 łóżek. Budynek numer 40 – dziś Judyma 24 – określano mianem „Wohnhaus für epileptische Männer„, czyli dom mieszkalny dla mężczyzn z epilepsją. Powstał według publikacji o zakładach opiekuńczych w 1906 roku, jednak data na budynku u szczytu to rok 1904. Czy popełniono błąd, czy publikacja zawiera „pomyłkę”?
Przed II Wojną Światową cały kompleks Kückenmühle Anstalten był przypisany do adresu Eckerbergstraße 1, czyli Arkońskiej 1. Ale część pracowników żyjąca i mieszkająca w zakładzie była przypisywana do swoich budynków, co pozwala nam ich ustalić na kartach historii. W okresie I Wojny Światowej w budynku Judyma 24 (dom 40) żył mleczarz Gottfried Stern. W drugiej połowie lat dwudziestych pojawia się pielęgniarz pracujący w budynku – 🔗 pan Paul Hennke. Co ciekawe, był już kiedyś opisywany. Cały jego wątek dostępny jest w bloczku z dodatkowym postem poniżej, a także warto dodać, że spoczął niedaleko od miejsca pracy. Pochowano go na cmentarzyku w rogu Broniewskiego i Chopina, kawałek na północ od opisywanego adresu Judyma 24, w 1931 roku.
Od 2022 roku budynki Judyma 24 i 26 przechodziły kompleksowy remont, swoje miejsce znalazła tam szkoła – pod 24 szkoła SENSE, a pod 26 szkoła SAIL. Inwestorem była Spółka Raubo i Wspólnicy.
Podziel się historią!
Historia tego miejsca może być powiększona dzięki Tobie oraz innym czytelnikom. Jeżeli posiadasz dodatkowe fotografie, źródłowe informacje lub szczegóły możesz skorzystać z formularza kontaktowego.
Kliknij tu i podziel się historią, by przesłać swoje wątki do tego opracowania! 🙂
Judyma 26, dawny dom numer 25 dla mężczyzn z epilepsją
Podobnie, jak numer 40 działał tu przed wojną „Wohnhaus für epileptische Männer„, czyli dom mieszkalny dla mężczyzn z epilepsją, z tą różnicą, że zmieniła się do dziś numeracja – przed wojną w kompleksie pod adresem Eckerbergstraße 1 (Arkońska) był to dom o numerze 25. Dzisiaj przypisana jest do budynku ulica Judyma 26. Patrząc na datę u szczytu budynku jest on o kilka lat starszy od południowego, sąsiedniego – tutaj widzimy rok 1902. Znamy nazwiska i zawody postaci, które pracowały w budynku północnym, dzisiejszym Judyma 26. Krótko przed I Wojną Światową pojawia się naczelny pielęgniarz Hermann Robert Klos. Co dość ciekawe i trochę „mrożące” – również zmarł w tym samym roku, co pielęgniarz z sąsiedniego budynku oraz również jest możliwe, że spoczął na tym samym cmentarzyku obok zakładów opiekuńczych.
Urodził się 12 lipca 1880 roku w dawnym Fürstenau Kreis Freystadt, dzisiaj to Książ Śląski pod Zieloną Górą. Z aktu zgonu odkrywamy jego rodzinę, ale nim to trzeba dopisać, że zmarł leciutko przed wspomnianym wyżej Paulem – 15 października 1931 roku. Akt zgonu podpisał najprawdopodobniej członek jego rodziny, kierowca Wilhelm Klos, jaki żył przed II Wojną Światową w Żelechowej. Tam również przeniosła się wdowa po naczelnym opiekunie z Judyma 26 (dom 25) pani Selma Klos z domu Nowatzki. Poznajemy dokładne imię jej męża – Hermann Robert Klos – oraz jej dokładne dane poprzez jej śmierć. Mąż i dawny główny pielęgniarz z Judyma 26 (dom 25) awansował przed śmiercią na rangę inspektora administracji. Jeszcze przed remontem nad wejściem znajdował się stary numer – 25 – wymalowany czarną farbą, ale tabliczka na wejściu już miała numer 26.
Żona pielęgniarza z Judyma 26 – Marie Elisabeth Auguste Selma Klos z domu Nowatzki / Nowacky – urodziła się 2 listopada 1881 roku w dawnym Drehnow Kreis Crossen, dzisiaj to Drzeniów, tuż obok granicy z Niemcami, na północ od Gubina, a na południowy wschód od Frankfurtu nad Odrą. Jej ojcem był mistrz kołodziej Gustav Adolf Nowacky, matką Marie Elisabeth Nowacky z domu Vierhufe. Raczej mimo jej dość polskobrzmiącego nazwiska nie była Polką z pochodzenia. Wiemy, że ojciec zmarł w Szczecinie, a matka w Frankfurcie nad Odrą, tam również Hermann Robert i pani Selma pobrali się 19 kwietnia 1906 roku przed przenosinami do Szczecina. Pani Selma zmarła jeszcze przed 1945 rokiem, 28 stycznia 1943 roku w swoim mieszkaniu przy dawnej Schloßstraße 29 w Żelechowej.
Budynek ten znajdował się na przeciwko nieistniejącego kościoła przy Robotniczej. By łatwiej zrozumieć – na przeciwko adresu Robotnicza 5/6, dzisiaj miejsce po długiej kamienicy to trawnik i kilka drzew. Wilhelm w trakcie wojny żyć będzie niedaleko Arkońskiej i miejsca pracy Roberta – przy dawnej Sopockiej / Hallerweg 11. Adres ten istnieje do dzisiaj. O podpisującym akt zgonu Roberta wiemy nieco więcej. Był najpewniej synem pielęgniarza i urodził się 21 listopada 1907 roku w Frankfurcie nad Odrą, zaś 10 sierpnia 1935 roku jego żoną została Lisabeth Dora Anna Mundt. W dniu ślubu żył z matką pod tym samym adresem, co adres zgonu pani Selmy, w nieistniejącej kamienicy przy Robotniczej na Żelechowej.
Po II Wojnie Światowej, szkoły SENSE i SAIL przy Judyma
Po drugiej wojnie światowej budynki przejęła między innymi Akademia Rolnicza, która później połączyła się w Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny 5 września 2008 roku, a ZUT rozpoczął działalność 1 stycznia 2009 roku. Według informatora nauki szczecińskiej z 1995 roku możemy wypisać kto pracował w kompleksie dawnego Kückenmühle w tym okresie. Według publikacji działała tu katedra immunologii i mikrobiologii (kierownik Antoni Furowicz) oraz katedra oceny produktów zwierzęcych (kierownik Jerzy Kortz). Z roczników dowiadujemy się, że pod adresem Judyma 24 w Szczecinie działała katedra immunologii i mikrobiologii Akademii Rolniczej, a kierowniczką była doktor habilitowana Danuta Czarnomysy-Furowicz.
Budynki Judyma 24 (dawniej dom 25) i Judyma 26 (dawny dom 40) od początku 2022 roku przechodziły remont i dziś są w bardzo dobrym stanie, zadbano o detale historyczne, daty budowy, odpowiednio pasujące do zabytkowego charakteru okna. W budynku Judyma 24 działa szkoła podstawowa SENSE, a w budynku Judyma 26 liceum ogólnokształcące SAIL International School w Szczecinie oraz szkoła podstawowa SAIL, tej samej marki. Oba budynki po remoncie są podświetlane oraz wyremontowane również wewnątrz. Zadbano oraz oczyszczono ceglane ściany, dzięki czemu przywrócono części wnętrz starodawny charakter. Przechodząc wokół opisywanych budynków warto podnieść głowę – można na elewacji zobaczyć herby. Nic tylko czekać, by wszystkie budynki dawnych zakładów opiekuńczych spotkał taki remont! 🙂
Widzę BŁĄD, mam sugestię!
Ostatnia aktualizacja 1 dzień temu
Możesz zgłosić problem lub propozycję rozwinięcia guzikiem poniżej albo dołącz do nas na forum dyskusyjnym. Pole komentarzy znajdziesz niżej.
Twórca całego tego zamieszania na Szczecin Znany i Historyczny, grzebiący pod każdą przedwojenną cegłą w Szczecinie. Dreptus okolicznus, gatunek pospolity. Droniarz, miłośnik ciemnego piwa, tematyki II Wojny Światowej. Codziennie? Po prostu brodaty brzydal.
Zajrzyj w okolicę postu!
Po prawej stronie znajdziesz mapę z lokalizacją omawianego tematu. To mapa interaktywna!
Możesz ja kliknąć i oddalić widok kółkiem myszy, co pozwoli Ci zobaczyć inne posty znajdujące się w tej okolicy. Możesz użyć „Mapy Historycznej” Szczecina, by zobaczyć ją w pełnej formie. Kliknięcie w ikonę pokaże Ci miniaturę i tytuł.
If you see this after your page is loaded completely, leafletJS files are missing.