Mijamy samochodem, rowerem albo spacerem ceglany budynek przy ulicy Szeroka 19 w Szczecinie, w Krzekowie. I myślimy sobie... No stary. I tyle. Zaglądając do środka trochę nam spadnie szczęka. Zapach drewna, stare elementy młyna, możliwe że oryginalne drewniane schody liczące ponad 100 lat.
Kliknij i rozwiń spis treści
W pierwszym zdaniu muszę podziękować trzy razy – pani Kasi za “popchnięcie” mnie do tematu młyna, pani Gosi za opcję zajrzenia oraz przekazanie kontaktu dalej oraz panu Wiktorowi za możliwość zajrzenia do środka oraz rozpalenie w kominku! Wielu mieszkańców Szczecina, którzy mieszkają na zachodzie lub w Bezrzeczu mija ceglany budynek jadąc w kierunku Krzekowa i Szerokiej. Na obiekcie wisi szyld z napisem “Galeria Stary Młyn 1928”, a przy otwartym wejściu czasami stoi stolik zachęcający do zajrzenia. Ja “zajrzałem”, ale sprawdzając kto żył w tym młynie, kto w nim pracował oraz jakie są związane z nim dawne ciekawostki.
W kilku miejscach szczecińskiej sieci podaje się, że młyn pochodzi z 1928 lub 1920 roku – tu jednak warto przejrzeć poprzednie mapy i zauważyć, że zabudowania dokładnie w tym samym miejscu pojawiają się jeszcze na mapie z około 1888 roku. To, że młyn mógł powstać wcześniej udowadniają nam też księgi adresowe. Chociaż trzeba zaznaczyć, że ówcześnie (1888) w Krzekowie działał jeszcze jeden młyn – klasyczny koźlak-wiatrak, oznaczony na południe od ceglanego. Dziś znajdowałby się w pobliżu wschodniej nitki ulicy Sosabowskiego w kierunku Krzekowa, obok parkingu przy ulicy Brackiej. Kiedy zniknął? Według Baltische Studien załączoną do postu grafikę z widokiem na młyn-koźlak w Krzekowie wykonano w 1913 roku – wtedy już młyn na rozstaju dróg jest podany w księgach adresowych. Kolejne fotografie datowane na połowę lat trzydziestych pokazują nam go w lepszej jakości, jednak kolejne mapy – tuż przed wojną już zdają się młyna nie oznaczać. Z drugiej strony w bazie Fotopolski podana jest akwarela, jaka datowana jest na czasy powojenne, z widokiem na młyn koźlak przy Krzekowie.
Różnica jest taka, że młyn na rozstaju dróg w Krzekowie znajduje się obok obiektów mających swoją numerację. Oznacza to, że możliwe iż chwilowo w Krzekowie stały dwa młyny – jeden ceglany na rozstaju dróg, drugi dalej w kierunku Sosabowskiego i Brackiej, jako stary młyn koźlak. Opis grafiki mówi o piaszczystym wzgórzu gdzie stał stary drewniany młyn, podobny do tego, jaki ostał się w Mierzynie – dokładnie taką lokalizację również wskazują mapy. Oznacza to, że koźlak musiał być starszy i stać osobno w stosunku do młyna ceglanego, jaki mógł powstać w istniejących już zabudowaniach lub nowopowstałych na rozstaju dróg. Obiekty w miejscu aktualnego młyna są zaznaczane już na mapie z około 1888 roku, jednak mogły nie pełnić takiej funkcji, jak młyn. Istotne jest też nazewnictwo, chociaż te w księgach adresowych nie zawsze było w 100% precyzyjne – młyn na rozstaju jest określany jako Mühle, a nie Windmühle. To różnica.
Na tej stronie nie ma reklam, treści sponsorowanych, płatnych ani irytujących okien. Wysokiej jakości zdjęcia, grafiki, serwer, domenę i licencje utrzymujemy wyłącznie z Waszych wpłat.
Wszystkie informacje oraz detale znajdziesz na stronie Galerii Wspierających.
W imieniu redakcyjnego kiciucha dzięki za rozważenie wsparcia 💝
Wirtualna karma
Redakcyjny kiciuch i jego pełna miska- Twój kafelek w Galerii Wspierających jeżeli chcesz!
- Ranga "Mini Wspieracz" na Forum Dyskusyjnym
- Wirtualna piona! Dzięki takim ludziom jak Ty możemy opłacać licencje, serwer oraz domenę.
Na serwer
Koszty, licencje... 💝- Twój kafelek w Galerii Wspierających jeżeli chcesz!
- Ranga "Średni Wspieracz" na Forum Dyskusyjnym
- Podziękowania personalne na Grupie Facebook specjalnym postem
Zdecyduję samemu
Dzięki za 5 zł lub nawet 500 zł!- Twój kafelek w Galerii Wspierających jeżeli chcesz!
- Ranga "Wspieracz" na Forum Dyskusyjnym zależna od kwoty (Mini 50+, Średni 100+, Wielki 200 +)
- Podziękowania personalne na Grupie Facebook specjalnym postem przy wsparciu od 100 zł
🔍︎ Możesz powiększyć kafelki kliknięciem
Albert Heyn
Na początku XX wieku właścicielem młyna był mieszkający w trakcie I Wojny Światowej w Szczecinie starszy pan Albert Heyn, jaki swoje mieszkanie miał przy dawnej Sternbergstraße 12, na I piętrze, dziś to Langiewicza. W Szczecinie prężnie działał też inżynier związany z pracą młynów, turbin i urządzeń wodnych Johannes Heyn. Młyn na rozstaju dróg na dawne Scheune (Gumieńce) oraz Möhringen (Mierzyn) pojawia się w księgach adresowych w 1912 roku. Warto przypomnieć jeszcze ten, który stał nieco na południowy wschód, ceglany jednak może pochodzić z 1910-1911. Byłby to ciekawy wątek, gdyby budowniczy młynów i inżynier Johannes Heyn miał coś wspólnego z Albertem, który był pierwszym właścicielem występującego od 1912 roku młyna w Krzekowie, w opisywanym miejscu. Ich bliską relację rodzinną wykluczają jednak miejsca urodzenia, ale interesuje drugie imię Johannesa.
Ta teoria może być ciekawa – konkretnie ówczesnym budowniczym młynów w Szczecinie był Johannes Albert Heyn, nie mylić z Albertem z powyższego opisu. Johannes urodził się około 1851 roku poza miastem – w Altwarp, na przeciwko Nowego Warpna – zmarł 23 października 1931 roku w Szczecinie. Możliwy członek rodziny Johannesa, a założyciel młyna – Albert Heyn – później przeniesie się na dawną Sternbergstraße 12 (I piętro, dziś Langiewicza), jako emeryt. Ciekawe jest to, że jego nieodległym sąsiadem spod numeru 5 w 1915 roku był też Wilhelm Heyn, zaś kimś kto współpracował z Johannesem był inżynier dyplomowany Werner Heyn. To jednak temat już odległy od krzekowskiego młyna. Wracając do Alberta – zmarł około 1938 roku, kiedy pod jego adresem pojawia się Selma Heyn, wdowa.
Daje nam to wskazówkę na jego szerszy życiorys – urodził się 13 lipca 1864 roku w Ball Kreis Saatzig, dziś to wieś Biała między Stargardem oraz Drawskiem, na zachód od Ińska, zaś 16 grudnia 1895 roku w Nemitz (Niemierzyn) jego wybranką serca została pani Selma Fischer. Udaje się ustalić przynajmniej jedną osobę z rodziny – córką Alberta i Selmy była pani Alma Amanda Heyn, która urodziła się 11 października 1897 roku, a zmarła 19 września 1951 roku w Bad Doberan, w Meklemburgii. Pochodzenie pana Alberta może (ale nie musi) wykluczać relację rodzinną z wspomnianym Johannesem, budowniczym młynów. Ale! Udało mi się odnaleźć jego możliwą rodzinę. Skąd to wiemy? Bo 3 lata po śmierci Alberta umiera w Szczecinie drugi… Albert Friedrich Heyn, urodzony 2 lata później – 6 stycznia 1866 roku, a jego ojcem był Michael Heyn i Elisabeth Heyn z domu Beyer, którzy “magicznie” żyli również w małej wiosce Biała (Ball Kreis Saatzig)
🔍︎ Możesz powiększyć kafelki kliknięciem
Ernst Hidde i Hermann Hidde
Numeracja Krzekowa zmienia się w połowie lat trzydziestych, kiedy młyn posiadał wcześniej numer Dorfstraße 9. Obok znajdowały się też domy właścicieli o tym samym numerze nazywane Hidde’sches Haus, zaś na rogu pod numerem 9a znajdował się Gemeindehaus, czyli dom społeczny Krzekowa, a obok pod 9b “przytułek” (armenhaus). Ciekawostką jest, że rodzina Hidde pojawia się w Krzekowie już w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku, a zajmowali się młynarstwem – można podejrzewać, że mogli pracować również w młynie koźlaku.
Posiadaczem młyna na rozstaju dróg od końca I Wojny Światowej oraz domu obok był Ernst Hidde. Przed nim (do księgi z 1919) numer 9 nosił nazwę Duchow’sches Haus i należał do emeryta o nazwisku Duchow z Dobrej, a potem ze Stargardu, zaś zarządzającą była wdowa pani Hinze, po niej tuż przed sprzedażą domu pani Hinze (nie wdowa). Na początku XX wieku dom jaki będzie posiadać rodzina ostatnich właścicieli posiadał jeszcze numer 11 – ta numeracja zmieniała się dynamicznie (11->9->19). Państwo Hidde mogli “zjednoczyć” się z panem Heyn w kwestii powstania nowego młyna – Hidde zostają zarządcami, a Heyn właścicielem obiektu, który według ksiąg z 1911-1912 roku znajdował się na rozstaju przed drogą schodzącą na Mierzyn.
Pan Duchow u jakiego mieszali młynarze, którzy później przejmą ostatecznie młyn przeniesie się pod koniec I Wojny Światowej do Dąbia, a później prawdopodobnie sprzeda numer 9 państwu Hidde, gdzie już w czasie Wielkiej Wojny mieszka jeden z członków tej rodziny. Ostatnim właścicielem ceglanego już młyna w Krzekowie pod dawną ostateczną Kreckower Dorfaue 19 był Hermann Hidde, jaki również posiadał swój dom na przedmieściu Krzekowa określanym Ausbau Hidde. Na krótko przed wojną oraz w trakcie niej na parterze żyła też wdowa, pani Gräske żyjąca tam od paru dekad, od czasów poprzednich właścicieli.
Wątek pana Heyn oraz rodziny Hidde jest o tyle ciekawy, że wcześniej ta druga rodzina żyje w Krzekowie, a jej członkowie zajmują się młynarstwem – zaś później ich praca przekształca się w znany nam i stojący do dziś ceglany młyn. Inne nazwiska towarzyszące w tej okolicy również pojawiają się tu przez 2-3 dekady. Wiejskie życie przez wiele lat u boku stałych sąsiadów 😉
🔍︎ Możesz powiększyć kafelki kliknięciem
Detale rodzinne
Tu warto zrobić małe “rozpracowanie” właścicieli, bo jest sporo zawiłości.
Ernst Carl Julius Hidde (starszy) urodził się około 20 września 1864 roku w dziś przygranicznym niemieckim Rothenkemplenow i zmarł w wieku 72 lat 4 listopada 1936 roku w Kreckow (Krzekowo), a jego żoną była pani Helene Hidde z domu Hackbarth, z jaką pobrał się 18 października 1895 roku w Wołczkowie. Z baz genealogicznych wynika, że ojcem Ernsta był mężczyzna o nieznanym imieniu wg jednego z dokumentów, a matką Luise Hidde, o tym samym nazwisku rodowym. Mogła być córką kogoś z gałęzi rodziny. Co istotne – ojciec Ernsta (starszego) również był młynarzem, a znajdujemy go w innym dokumencie. Ślad jego rodziców prowadzi w stronę wsi Mewegen, obok wspomnianego Rothenkemplenow. Jest jednak jeszcze jedna postać – Ernst Hidde (młodszy) urodził się w 1902 roku w Völschendorf (Wołczkowo), a zmarł młodo w wieku 16 lat 13 października 1918 roku – rodzicami młodego Ernsta byli Hermann Hidde i Anna Hidde z domu Lucas.
Rodzice pani Anny pochodzili z Osowa. Pobrali się 27 października 1887 roku w Szczecinie. Wiemy też, że Hermann urodził się 15 października 1862 roku – ślub wziął krótko po urodzinach 😉 Jeżeli to ten sam Hermann, który wciąż był podany jako mistrz młynarski w 1940 roku musiał mieć niemal 80 lat. Państwo Hidde posiadali młyn przynajmniej od około 1910 roku – jednak przez krótki czas mieszkali też w domu, którego właścicielem był rolnik Richard Niepel (dawny numer 7 przed zmianą). Ernst Hidde (starszy) żył u pana Niepel w 1910 roku i już wtedy był młynarzem, nie zarządzał jednak żadnym z młynów w okolicy.
Stary młyn w Krzekowie dzisiaj
Z opowieści mieszkańców Krzekowa, którzy wspominali przy innych opisach lokalizacji o młynie pojawiała się informacja, że ceglany młyn działał również po II Wojnie Światowej. Aktualnie trochę “obrasta” go nowa zabudowa, a oddzielny charakter Krzekowa zaczyna się zacierać. Tuż obok powstaje łącznik oraz nowa ulica – Nowoszeroka – jaka powinna przenieść coraz większy ruch panujący na Szerokiej na nową ulicę. W mojej ocenie miasto powinno następnie jak najszybciej zadbać o to, by na Szerokiej pojawiły się wyniesione przejścia dla pieszych. Zarówno gwarantujące bezpieczeństwo, jak i sprawiające że stara Szeroka ponownie stanie się ulicą lokalną, z zachowanym starym stylem.
Dziś (2024) na parterze działa warsztat rzeźbiarsko-twórczy, wyżej działała Imprezownia Stary Młyn, aktualnie Galeria Stary Młyn 1928 oraz inne społeczne inicjatywy. To co zaskakuje to ilość zachowanego “starego” – myśląc o dawnych młynach myślimy głównie o budynkach, jakie przetrwały do dziś, ale bez “rdzennej duszy”. Tu jest odwrotnie – wchodzimy, a we wnętrzu drewniane stropy, kolumny, kominek, koła zamachowe i inne elementy wyposażenia. Czuć pozytywną magią. I niech rośnie jak grzyby po deszczu – miejmy nadzieję, że ciekawych wydarzeń będzie tam więcej, a mieszkańcy odkryją to, że nie wszystko, co stare musi być opuszczone, zniszczone lub grożące zawaleniem! 🙂
Widzę BŁĄD, mam sugestię!
Ostatnia aktualizacja 7 miesięcy temu
Możesz zgłosić problem lub propozycję rozwinięcia guzikiem poniżej albo dołącz do nas na forum dyskusyjnym.
Twórca całego tego zamieszania na Szczecin Znany i Historyczny, grzebiący pod każdą przedwojenną cegłą w Szczecinie. Dreptus okolicznus, gatunek pospolity. Droniarz, miłośnik ciemnego piwa, tematyki II Wojny Światowej. Codziennie? Po prostu brodaty brzydal.
Zajrzyj w okolicę postu!
Po prawej stronie znajdziesz mapę z lokalizacją omawianego tematu. To mapa interaktywna!
Możesz ja kliknąć i oddalić widok kółkiem myszy, co pozwoli Ci zobaczyć inne posty znajdujące się w tej okolicy. Możesz użyć “Mapy Historycznej” Szczecina, by zobaczyć ją w pełnej formie. Kliknięcie w ikonę pokaże Ci miniaturę i tytuł.
If you see this after your page is loaded completely, leafletJS files are missing.