Wielu żeglarzy i ludzi morza ze Szczecina nie wyobraża sobie tego "klocka", jaki stoi na północy portu. Przedwojenny Elewator Ewa wpisał się w krajobraz miasta i przez wiele lat był również na czołówce lokalnych wiadomości telewizyjnych i kronik filmowych. Aleeee... nie jest jedyny!
O elewatorze Ewa słyszał każdy. Mało kto wie, że są w Szczecinie inne elewatory zasługujące na uwagę oraz na ofotografowanie – specjalnie dla tego tematu odpaliłem swój „wielokopter” i postanowiłem opisać temat. Dla niektórych może być to dużym szokiem, ze poza elewatorem Ewa w Szczecinie są jeszcze inne przedwojenne obiekty tej kategorii, jakie służą nam do dziś i szczerze mówiąc są trochę od Ewy ładniejsze, nie ujmując jej uroku i „klockowego” piękna 🙂 Dwa elewatory, których historię poznacie poniżej znajdują się poza reprezentacyjnymi okolicami Wałów Chrobrego. Czy to znaczy, że stoją gdzieś na Łasztowni i można je zobaczyć z Trasy Zamkowej? Niestety też nie – znajdują się dużo dalej, we wschodniej części szczecińskiego portu, a dojazd tam przynajmniej do 2023 roku nie należy do przyjemnych. Droga pod oba elewatory jest albo wyłożona starymi płytami, albo na wjeździe czeka nas wizyta strażnika. Dla wielokoptera to nie problem, bo przestrzeń w okolicy nie jest zamknięta lub obłożona restrykcjami, takimi jak zakaz lotów. Regularnie udowadniam w mediach społecznościowych, że w szczecińskim porcie bywa ruchliwie wbrew temu, co często mówią ludzie przyzwyczajeni do niewielkich frachtowców stojących głównie w okolicach dzisiejszych dźwigozaurów – Elewator Ewa stale pracuje, a krótko przed tym postem w Szczecinie stało ponad 30 różnej wielkości statków, od mniejszych (do 100 metrów) po statki o długości 200 metrów. Według baz danych zajmujących się analizą ruchu statków do dawnego Winckelsesser Speicher (Spichlerz Winckelsessera) również dobijają statki. W momencie mojej wizyty stał statek Nordwind, „nasypywany”. Jak nazywa się to miejsce dzisiaj i gdzie się znajduje?
Dziękujemy za WASZE wsparcie! 💝
Richard Winckelsesser i jego spichlerze
Zacznijmy od czasów dawnych i historii. Miejsce, które jest w tym poście „ofiarą” opisu zmieniało się na przestrzeni ostatnich 200 lat. Jako ciekawostkę można podać, że lekko na południe od dzisiejszej lokalizacji trwały walki o Szaniec Celny oraz okolice nieistniejącej dziś leśniczówki Blockhaus – patrz kafelek z dodatkowymi powiązanymi postami poniżej. Pod koniec XIX wieku mapa pokazuje nam, że miejsce to nazywało się Große Stein-Bruch, była to wyspa oddzielona od północy Parnicą, od wschodu Dużą Regalicą, od południa Małą Regalicą, a od zachodu kanałami. Ówcześnie – koniec XIX wieku – były to podmokłe łąki. Wraz z rozwijającym się przemysłem od południowej strony wykopano kanały dla nowej części portu, wraz z Przekopem Mieleńskim, który do tego miejsca prowadzi. Powstał dawny Steinbruchhafen, jaki dziś nazywamy Basenem Górnośląskim. Opisywane dwa spichlerze znajdują się przy dawnym Warthehafen (Porcie Warty w luźnym tłumaczeniu), dziś to Basen Warty. Opisywaną lokalizację otaczały dwie uliczki – od północy (przy starszym spichlerzu) Am Netzehafen, dzisiaj ulica Zatokowa, zaś od południa była to dawna Am Warthehafen, dziś Basenowa. Obie uliczki wytyczono tuż przed wojną i rozbudowywano w trakcie.
Inwestorem spichlerzy była rodzina Winckelsesser, a konkretnie Richard Winckelsesser Junior. Senior mieszkał przy dawnej Große Oderstraße 15/16, dziś to ulica Wielka Odrzańska, konkretnie narożnik przy północnej krawędzi, na wylocie. Kamienica nie przetrwała II Wojny Światowej, dziś znajduje się tam nowa zabudowa. Richard Winckelsesser Junior był kupcem, który żył przed inwestycją na dawnej Hohenzollernstraße 9 (Krzywoustego), ten adres istnieje do dziś, na północno-zachodnim rogu skrzyżowania z Bogusława X. Później Junior przeniesie się na dawną Petrihofstraße 23, dziś Niedziałkowskiego 23, kamienicy jaka przetrwała wojnę. Przed rozpoczęciem budowy spichlerzy Junior przeprowadzał się również wiele razy.
Elewator Warty i Elewator Basenowa
Pierwsze inwestycje przy Am Netzehafen (Zatokowa) pojawiły się na przełomie 1938/1939, gdy wyczytać możemy pierwsze nazwiska i firmy. Dzisiejszy spichlerz Warty znajduje się na tej fotografii datowanej na 1938 rok, jednak w księgach adres ten i jego właściciel widnieje dopiero w 1941 roku. Co nie oznacza, że nie mógł być w budowie już w 1938.
Wcześniej dwie sąsiednie działki zajmują firmy związane z węglem i koksem. Można podejrzewać, że dzisiejszy Spichlerz Basenowa w Szczecinie – nie mylić z żadnym rosyjskim oficerem Basenowem ( 😉 ) – jest młodszy. Podlinkowana wyżej fotografia z bazy Fotopolski ukazuje nam widoczny spichlerz Warty, ale po drugiej stronie basenu nie ma jeszcze drugiego, większego, który również należał do rodziny Winckelsesser. Dlaczego możemy sądzić, że jest młodszy?
Gdy widzimy już na fotografii spichlerz Warty, obok Spichlerza Basenowa jeszcze nie ma, ale pojawia się na lotniczych fotografiach końca II Wojny Światowej. Do niedawna przy spichlerzu Basenowa istniało jeszcze gruzowisko – niedawno powstał tam kolejny budynek o numerze 9. Utwardzono również drogę i wybudowano nowe place manewrowe oraz przeładunkowe. Można to porównać za pomocą fotografii w galerii. Stary i mocno zniszczony budynek rozebrano po 2008 roku, po czym po 2017 roku zrobiono skład surowców, by po 2019 roku wznieść nowy budynek.
Drugi ze spichlerzy – Basenowa – według map należał do adresu o numerze 5, jaki w 1942 roku widnieje jako skład firmy należącej do Winckelsessera. Można wysunąć teorię, że nie był ukończony przed wojną – w 1943 roku numer 5 nie pojawia się, a był to ostatni rocznik księgi przed przełomowym 1945. Dziś poza tym postem praktycznie nie ma żadnych informacji ani o jego historii, ani okresie pochodzenia. Właścicielem obu obiektów w 2023 roku jest spółka akcyjna Szczecińskie Zakłady Zbożowo-Młynarskie PZZ. Obiekty znajdują się przy dwóch nabrzeżach – elewator Warta przy nabrzeżu poznańskim, a elewator Basenowa przy nabrzeżu bydgoskim. Mają własne bocznice kolejowe oraz mogą obsługiwać statki o ładowności do 3000 ton. Co ciekawe, pozornie z daleka mniejszy elewator Warta ma większą pojemność razem z dobudówką – 8400 ton, a elewator Basenowa 4500 ton. Spółka zarejestrowana jest według KRS od 2002 roku.
Kim konkretnie byli inwestorzy przed wojną?
Richard Winckelsesser Senior i Junior
Młodszy – Richard Oskar Georg Winckelsesser Junior urodził się 18 grudnia 1893 roku, a 20 kwietnia 1918 roku wziął ślub. Na męża wybrała go pani Brigitta Alexandrine Luise Magnus. Znana jest też data jego śmierci – 28 stycznia 1956 roku, spoczywa dziś w Lubece. Jego biznes w Lubece przejął prawdopodobnie syn Herbert Winckelsesser, już po wojnie. Jako ciekawostkę można dopisać, że jego syn Karl-Heinz Winckelsesser urodzony 11 maja 1921 roku zmarł w wyniku wypadku na froncie wschodnim 5 grudnia 1941 roku koło lokalizacji Sselowo-Tischwin, może chodzić o miasto Tichwin w dawnym obwodzie leningradzkim. W akcie zgonu zaznaczono „konsekwencję wypadku”. Tu warto dodać, że Richardów było dwóch – ale tylko jeden z nich poszedł w biznes ojca, mieli też siostrę Charlotte. Seniorem był Carl Friedrich Ludwig Richard Winckelsesser, pochodził z nieodległego Prenzlau, urodzony 16 marca 1851 roku, a ślub wziął 14 kwietnia 1878 roku. Wybranką serca była pani Louise Martha Leontine Geiseler. Nie udało mi się odnaleźć aktu zgonu Seniora, ale… Udało mi się odnaleźć notatkę prasową załączoną w kolejnym akapicie. Warto też dodać, że syn – Junior – zajmował się też handlem urządzeniami gaśniczymi oraz ubezpieczeniami, spedycja i „przesyp” w spichlerzach nie był jego jedyną formą działalności. Prowadził podmiot o nazwie Total-Verkaufsbüro Pommern, z której zachowały się dokumenty (patrz galeria).
Richard Winckelsesser Senior, pochwała sprzętu umieszczona w księdze adresowej z 1906:
Posiadając Pański cenny list, mogę potwierdzić, że maszyna do pisania Hammonda, używana w moim kantorze od grudnia 1900 roku, zawsze działała ku mojemu zadowoleniu.
Richard Winckelsesser Senior zmarł w 1905 roku. Skąd to wiemy? W roku 1930 pojawia się informacja prasowa, że zmarł konsul szczeciński (holenderski) Richard Kisker, jaki miał w 1905 roku po śmierci Winckelsessera Seniora przejąć obowiązki w korporacji kupców w Szczecinie. Powyższy wycinek umieszczono w księdze adresowej już po jego śmierci, w kolejnej edycji księgi.
Istnieje też ślad mówiący, że rodzina zajmowała się handlem winem w rodzinnym Prenzlau. W Szczecinie pojawia się kilka osób z tego biznesu o tym nazwisku w XIX wieku, zaś wśród gości hotelowych nad morzem pojawia się pani Maria zajmująca się handlem winem właśnie w tym mieście, a następnie pani Martha. Możliwe, że to tylko przypadek, lub była to rodzina – tu żona Richarda. Wypoczywającym w pensjonacie Vineta w Świnoujściu w 1935 roku był też sam Richard. Teorię o tym, że rodzina mogła od dawna przemieszczać się po okolicy widzimy w księgach z XIX wieku, gdy pojawiają się firmy spedycyjne, transportowe, zbożowe rodziny Winckelsesser – w tym jeden członek posiadał spichlerz przy dzisiejszej Zbożowej, a dawnej Speicherstraße.
Rodzina Winckelsesser w połowie XIX wieku należała do bogatszych w mieście – kupcy byli agentami nowych firm w Lipsku, przedstawicielami spółki Pelikan z Londynu i londyńskiej Phönix Assekuranz-Societät. Jedna z pań z rodziny zdaje się też, że była wdową po radnym miejskim o nazwisku Winckelsesser, w połowie XIX wieku.
Kopiemy jednak za głęboko… i tyle starczy 🙂
Widzę BŁĄD, mam sugestię!
Ostatnia aktualizacja 12 miesięcy temu
Możesz zgłosić problem lub propozycję rozwinięcia guzikiem poniżej lub dołącz do nas na forum dyskusyjnym.
Twórca całego tego zamieszania na Szczecin Znany i Historyczny, grzebiący pod każdą przedwojenną cegłą w Szczecinie. Dreptus okolicznus, gatunek pospolity. Droniarz, miłośnik ciemnego piwa, tematyki II Wojny Światowej. Codziennie? Po prostu brodaty brzydal.
Zajrzyj w okolicę postu!
Po prawej stronie znajdziesz mapę z lokalizacją omawianego tematu. To mapa interaktywna!
Możesz ja kliknąć i oddalić widok kółkiem myszy, co pozwoli Ci zobaczyć inne posty znajdujące się w tej okolicy. Możesz użyć „Mapy Historycznej” Szczecina, by zobaczyć ją w pełnej formie. Kliknięcie w ikonę pokaże Ci miniaturę i tytuł.
If you see this after your page is loaded completely, leafletJS files are missing.