Zapomniane Cmentarze

Nieistniejący cmentarz przy Orawskiej 

Zlikwidowany cmentarz

A na nim dziś stoją przedwojenne szeregowce. Coś szokującego? Dziś wielu jeździ samochodem po cmentarzu i nie zdaje sobie o tym sprawy 😉 Co? Jak? Jeżeli ktoś z Was jedzie od Krzywoustego w prawo i potem w stronę Wyszyńskiego to jedzie po fragmencie cmentarza, jaki zmniejszono i zlikwidowano przed wojną. Ale wróćmy do cmentarzyka przy Orawskiej...

Kliknij i rozwiń spis treści

Co jeżeli powiem ci już na start, że w Szczecinie na miejscu cmentarza stoją domy? Szokujące? Jest kilka takich miejsc. Czy to znaczy, że ktoś mieszka dosłownie na czyimś grobie? Nie aż tak – bo cmentarz, którego losy i lokalizację poznasz dzisiaj został zlikwidowany na długo przed II Wojną Światową. Oglądamy dziś wiele zabytków – głównie kościoły – nie zastanawiając się, że dawniej wokół tych bardziej starych były cmentarze. No ale… Cmentarz, a na nim domy?! GDZIE?! Jedną z takich lokalizacji mamy przy ulicy Orawskiej w Szczecinie, na Pomorzanach, od strony południowej. Dzisiaj na miejscu tego cmentarzyka znajdują się zbudowane jeszcze przed wojną (ich lekkie opracowanie niżej) domy mieszkalne, konkretnie szeregowce wielorodzinne.

Pochodzi przynajmniej z drugiej połowy XIX wieku znajdując się na mapach z lat siedemdziesiątych oraz na mapie z 1888 roku, jednak dokładna data jego powstania nie jest znana. Jego kształt również przez wiele lat był dość dyskusyjny (mimo prostokąta na mapie), ale to rozwiewa raczej ponad wszelką wątpliwość ekstremalnie dokładna mapa z 1888 roku wraz z proporcjami względem sąsiednich obiektów oraz dróg. W mojej ocenie wykonane kilkanaście lat temu wkładki do ewidencji zabytków i miejsc pocmentarnych są delikatnie nieprecyzyjne. 

Stosując metodę proporcji na mapach cmentarz przy Orawskiej powinien zajmować dzisiejsze numery zawierające również blok o adresie Legnicka 1, następnie Orawska 8, 9, 10, 11, 12, 13 i fragment numeru 14. Skąd taki pogląd? Według kart wpisowych do ewidencji cmentarz przy Orawskiej kończył się na ulicy Legnickiej (strona zachodnia). Jednak według mapy z 1888 roku cmentarz ten opierał się na zachodzie o drogę prowadzącą do Kosaken-Berg, czyli dzisiejszego Wzgórza Hetmańskiego, ówczesnego wielkiego zbiornika, a dziś kościoła. Różnicą jest fakt, że ta droga do zbiornika to nie jest dzisiejsza Legnicka, a dzisiejsza ślepa odnoga Orawskiej. Oznacza to, że cmentarz powinien sięgać również na blok o numerze Legnicka 1. Dzisiejszy numer Orawska 14 fragmentem znajdowałby się na terenie cmentarza. Według karty ewidencji z 1996 roku cmentarz zajmowałby tylko numery Orawska 8->13, bez 14 i bez bloku Legnicka 1. Z tą wkładką nie mogę się zgodzić z uwagi na powyższy fakt – płot cmentarny według mapy z 1888 roku opierał się o drogę do zbiornika Kosaken-Berg, czyli odnogę Orawskiej, a nie Legnicką.

W roku 1996, kiedy wykonywano wkładkę możliwe, że nie były znane inne mapy, które jasno ukazują nam proporcję, jaką zajmował cmentarz przy Orawskiej na Pomorzanach. Gdyby teoria wpisana do karty z 1996 roku była słuszna, trakt wiodący do zbiornika byłby przesunięty o 50 metrów w kierunku wschodnim. A nie jest – w mojej ocenie błędnie uznano, że trakt ten jest dzisiejszą Legnicką. A nie jest 😉 Udowadniają to załączone wycinki z map. Kolejnym dowodem jest dopiero wiele dekad później planowany odcinek dawnej Angermünderstraße wiodący od skrzyżowania z Orawską w kierunku północnym – odcinek ten nigdy nie powstał, dziś to fragment ulicy Legnickiej. Odcinek północny nie został zrealizowany. Oznacza to, że granica cmentarza nie mogła być oparta o nieistniejącą wcześniej drogę, a oparta była o końcówkę Orawskiej – czyli blok o numerze 1 znajduje się dziś na terenie pocmentarnym.

 

Orawska, dawna Brandenburgerstraße

W dawnych księgach adresowych początkowo ulica jest jedynie wyznaczana, jako projektowana ulica o numerze 7. Cmentarz zamknięto prawdopodobnie około 1909 roku, kiedy w księgach nie pojawia się określenie cmentarza przy tej ulicy, zaś na kolejnych mapach brakuje oznaczenia takiego terenu. W 1913 roku pojawia się tu teren ziemski, ogród należący do sąsiedniej Milczańskiej (Ottostraße) oraz skład koksu. Jego właścicielem był pan o nazwisku Dombrowsky, a handlem zajmowała się pani Auguste Bortz. W tym samym roku nastąpi podział terenu na działki budowlane, a róg dzisiejszej Orawskiej pod aktualny kościół, a dawny zbiornik otrzyma nazwę Weg nach dem Kosakenberg (Ścieżka na Wzgórze Hetmańskie). Właścicielem działek budowlanych przy Orawskiej będzie miasto Szczecin

 

Wirtualna karma

Redakcyjny kiciuch i jego pełna miska
50 zł Jednorazowo
  • Twój kafelek w Galerii Wspierających jeżeli chcesz!
  • Ranga "Mini Wspieracz" na Forum Dyskusyjnym
  • Wirtualna piona! Dzięki takim ludziom jak Ty możemy opłacać licencje, serwer oraz domenę.

Na serwer

Koszty, licencje... 💝
100 zł Jednorazowo
  • Twój kafelek w Galerii Wspierających jeżeli chcesz!
  • Ranga "Średni Wspieracz" na Forum Dyskusyjnym
  • Podziękowania personalne na Grupie Facebook specjalnym postem
Dobry wybór

Zdecyduję samemu

Dzięki za 5 zł lub nawet 500 zł!
Dowolnie Jednorazowo
  • Twój kafelek w Galerii Wspierających jeżeli chcesz!
  • Ranga "Wspieracz" na Forum Dyskusyjnym zależna od kwoty (Mini 50+, Średni 100+, Wielki 200 +)
  • Podziękowania personalne na Grupie Facebook specjalnym postem przy wsparciu od 100 zł

Pierwsi mieszkańcy

W księdze z 1918 roku pojawi się pierwszy “inwestor” na terenie po cmentarzu. Będzie nim posiadasz ziemi pan Rafch z Berlina. Zaś teren pomiędzy Powstańców Wielkopolskich (Apfelallee) przejmie firma Allgemeine Baugenoffenschäft z centrum dzisiejszego Szczecina. Z czasem pan z Berlina rozpocznie tu dwie budowy, ale zmiana nastąpi na terenie składu koksu – zmieni się on w 1919 roku w plac magazynowy, a przejmie go pan Otto Gotzmann, właściciel fabryki maszyn rolniczych, jaki żył niedaleko. Biedny ten chłop maszynowy nie był 🙂 W 1921 roku pan Rafch znika, a właścicielem działek ponownie staje się miasto Szczecin – rozpoczyna się inwestycja w postaci budowy szeregowców mieszkalnych, jakie stoją do dzisiaj. Budowa nie rusza do połowy lat dwudziestych, a ziemią od południowej strony zarządzać będzie poza miastem również podmiot należy do kolei państwowych. Zmiany następują od 1926 roku, kiedy działki oznaczone są jako własność Stettiner Gemeinnützige Baugeschäft. Numeracja domów wraz z mieszkańcami pojawia się w księdze z 1928 roku. 

W 1928 roku poznając listę mieszkańców można zauważyć, że była to średnio-wyższa warstwa społeczna – wśród nich właściciele i prowadzący sklepy, kupcy, kilku lekarzy i pielęgniarzy, drukarze, ludzie prowadzący biura oraz pracownicy banków. Nie znajdziemy tu robotników, typowych pracowników lub ludzi związanych z pracą w przemyśle. W 1943 roku numeracja wygląda delikatnie inaczej niż dzisiaj – aktualnie (2024) adres Orawska 1 to warsztat ukryty od strony Milczańskiej, wcześniej był to budynek mieszkalny. Nie zachowały się też numery 4-7, które stały na skrzyżowaniu Legnickiej z Orawską. Z ciekawych postaci jakie zamieszkiwały Orawską w 1943 roku był na przykład pan Schneider, jaki był technikiem przy urządzeniach rentgenowskich (numer 12). Pod numerem 15 mieszkał pan Beeskow, jaki był mistrzem instalacji gazowniczych, a pod nieistniejącym numerem 7 żył pan Dezymalla, rzeźnik. Dzisiaj – w 2024 roku – działa w szeregowcu Orawska 14 sklepik zoologiczny Łapka, oferujący przedmioty dla zwierząt. Warto też docenić jak zmieniła się ulica – w 2011 roku pod ocalałymi szeregowcami stały wraki, te zaś były szare. Następnie przed 2017 rokiem zostały wyremontowane na biało. W miejscu Łapki działała w 2011 roku hurtownia Jotes i działalność o nazwie Elzab.

Widzę BŁĄD, mam sugestię!
Ostatnia aktualizacja 4 miesiące temu
Możesz zgłosić problem lub propozycję rozwinięcia guzikiem poniżej albo dołącz do nas na forum dyskusyjnym. 

Zajrzyj w okolicę postu!

Po prawej stronie znajdziesz mapę z lokalizacją omawianego tematu. To mapa interaktywna!

Możesz ja kliknąć i oddalić widok kółkiem myszy, co pozwoli Ci zobaczyć inne posty znajdujące się w tej okolicy. Możesz użyć “Mapy Historycznej” Szczecina, by zobaczyć ją w pełnej formie. Kliknięcie w ikonę pokaże Ci miniaturę i tytuł.

Travelers' Map is loading...
If you see this after your page is loaded completely, leafletJS files are missing.

Dodaj komentarz

Historyczny Szczecin