Nieistniejący cmentarz przy Orawskiej 

Co jeżeli powiem ci już na start, że w Szczecinie na miejscu cmentarza stoją domy? Szokujące? Jest kilka takich miejsc. Czy to znaczy, że ktoś mieszka dosłownie na czyimś grobie? Nie aż tak – bo cmentarz, którego losy i lokalizację poznasz dzisiaj został zlikwidowany na długo przed II Wojną Światową. Oglądamy dziś wiele zabytków – głównie kościoły – nie zastanawiając się, że dawniej wokół tych bardziej starych były cmentarze. No ale… Cmentarz, a na nim domy?! GDZIE?! Jedną z takich lokalizacji mamy przy ulicy Orawskiej w Szczecinie, na Pomorzanach, od strony południowej. Dzisiaj na miejscu tego cmentarzyka znajdują się zbudowane jeszcze przed wojną (ich lekkie opracowanie niżej) domy mieszkalne, konkretnie szeregowce wielorodzinne.

Pochodzi przynajmniej z drugiej połowy XIX wieku znajdując się na mapach z lat siedemdziesiątych oraz na mapie z 1888 roku, jednak dokładna data jego powstania nie jest znana. Jego kształt również przez wiele lat był dość dyskusyjny (mimo prostokąta na mapie), ale to rozwiewa raczej ponad wszelką wątpliwość ekstremalnie dokładna mapa z 1888 roku wraz z proporcjami względem sąsiednich obiektów oraz dróg. W mojej ocenie wykonane kilkanaście lat temu wkładki do ewidencji zabytków i miejsc pocmentarnych są delikatnie nieprecyzyjne. 

Stosując metodę proporcji na mapach cmentarz przy Orawskiej powinien zajmować dzisiejsze numery zawierające również blok o adresie Legnicka 1, następnie Orawska 8, 9, 10, 11, 12, 13 i fragment numeru 14. Skąd taki pogląd? Według kart wpisowych do ewidencji cmentarz przy Orawskiej kończył się na ulicy Legnickiej (strona zachodnia). Jednak według mapy z 1888 roku cmentarz ten opierał się na zachodzie o drogę prowadzącą do Kosaken-Berg, czyli dzisiejszego Wzgórza Hetmańskiego, ówczesnego wielkiego zbiornika, a dziś kościoła. Różnicą jest fakt, że ta droga do zbiornika to nie jest dzisiejsza Legnicka, a dzisiejsza ślepa odnoga Orawskiej. Oznacza to, że cmentarz powinien sięgać również na blok o numerze Legnicka 1. Dzisiejszy numer Orawska 14 fragmentem znajdowałby się na terenie cmentarza. Według karty ewidencji z 1996 roku cmentarz zajmowałby tylko numery Orawska 8->13, bez 14 i bez bloku Legnicka 1. Z tą wkładką nie mogę się zgodzić z uwagi na powyższy fakt – płot cmentarny według mapy z 1888 roku opierał się o drogę do zbiornika Kosaken-Berg, czyli odnogę Orawskiej, a nie Legnicką.

W roku 1996, kiedy wykonywano wkładkę możliwe, że nie były znane inne mapy, które jasno ukazują nam proporcję, jaką zajmował cmentarz przy Orawskiej na Pomorzanach. Gdyby teoria wpisana do karty z 1996 roku była słuszna, trakt wiodący do zbiornika byłby przesunięty o 50 metrów w kierunku wschodnim. A nie jest – w mojej ocenie błędnie uznano, że trakt ten jest dzisiejszą Legnicką. A nie jest 😉 Udowadniają to załączone wycinki z map. Kolejnym dowodem jest dopiero wiele dekad później planowany odcinek dawnej Angermünderstraße wiodący od skrzyżowania z Orawską w kierunku północnym – odcinek ten nigdy nie powstał, dziś to fragment ulicy Legnickiej. Odcinek północny nie został zrealizowany. Oznacza to, że granica cmentarza nie mogła być oparta o nieistniejącą wcześniej drogę, a oparta była o końcówkę Orawskiej – czyli blok o numerze 1 znajduje się dziś na terenie pocmentarnym.