Postacie ze Szczecina i Stettina

Paul Kalmus – szczeciński teolog i kurator 

Dziś w miejscu jego spoczynku spacerują ludzie...

Często nie wiedzą, że miejsce jakie wybierają na spacer, na przejażdżkę rowerem lub odpoczynek na ławce był kiedyś cmentarzem. Mowa o części Parku Chopina oraz terenie obok zabytkowej kaplicy przy ulicy Broniewskiego. Tam spoczął bohater tego postu - szczeciński teolog Paul Kalmus. Dzięki zachowanym fotografiom jego historia nabiera dodatkowej "barwy".

Gdy spacerujemy po Szczecinie mijamy wiele nieistniejących dziś cmentarzyków. Gdy opowiadam znajomym, co i gdzie się “kiedyś” znajdowało to robią “oczy” na opowieść o cmentarzach w centrum dzisiejszego Szczecina. Musimy spojrzeć na miasto z innej perspektywy – wyobrazić sobie, że jeszcze 100 lat temu wiele osiedli jakie znamy dziś jeszcze nie powstało. Setki lat temu cmentarzyki były wokół kościołów, nawet w dzisiejszym centrum Szczecina – wielu dziś nie spodziewałoby się ich przy najstarszych świątyniach 😉
Na fotografii po remasteringu widzimy kogoś, kogo miejsce spoczynku mija wielu spacerowiczów północnych i zachodnich regionów miasta – okolic Chopina, Broniewskiego  Arkońskiej. Trochę “pełniejsze” nazwisko tej postaci to Heinrich Paul Johannes Kalmus. Urodził się w Trzebiatowie – tu mowa o mieście w powiecie gryfickim, dawnym Treptow an der Rega, 18 czerwca 1864 roku. Jego ojcem był nauczyciel i inspektor absolwencki Heinrich Otto Kalmus, zaś matką Amalie Philippine Mathilde Kalmus, z domu Haza-RadlitzOd młodych lat poświęcił się wierze – studiował teologię, 10 lipca 1889 roku otrzymując święcenia w Pinnow, zostając pastorem, a w 1891 roku proboszczem parafii w Papendorf (obok Prenzlau). W 1906 roku trafia do dawnego Dramburg, a dziś Drawska Pomorskiego, gdzie piastuje urząd superintendenta okręgu. W trakcie I Wojny Światowej został zastępcą pastora wojskowego w Szczecinie, a w 1917 roku radnego i konsystorza prowincji Saksonii. W roku 1921 objął rolę generalnego superintendenta (Generalsuperintendent) we wschodnich diecezjach dawnej prowincji pomorskiej powracając do Szczecina. Funkcję tę pełnił do emerytury przechodząc na nią 1 października 1933 roku. Mianem superintendenta (z łaciny: nadzorcy) nazywano duchownych protestanckich,, którzy sprawowali władzę nadzorczą. By “przenieść” to miano na bardziej zrozumiałe – odpowiednikiem w naszym kościele jest to dziekan kierujący dekanatem. W ówczesnym kościele protestanckim superintendent nadzorował funkcjonowanie parafii (wielu z nich) na terenie diecezji. To do jego pracy należało przeprowadzanie wizytacji kościelnych, wybór proboszczów i opieka nad zakładami opieki społecznej.

Paul Kalmus po raz pierwszy pojawia się w księgach szczecińskich w 1923 roku, jako mieszkaniec dawnego adresu Pölitzerstraße 106 (I piętro). Dzisiaj (2023) jest to narożnik pomiędzy ulicą Mazowiecką, a Franklina Delano Roosevelta, aktualnie to trawnik obok przedszkola. Narożna kamienica nie przetrwała II Wojny Światowej oraz powojennych rozbiórek. W pierwszej połowie lat trzydziestych XX wieku przeniesie się pod adres Pölitzerstraße 8 (II piętro), po sąsiedzku, dziś to nieistniejąca narożna kamienica przy Placu Rodła, w pobliżu gmachu PŻM. Nie dożyje momentu, kiedy również i ten adres obróci się w ruinę w trakcie II Wojny Światowej – umrze w 1940 roku i zostanie pochowany na cmentarzu przy Kückenmühler Anstalten, czyli przy kompleksie opiekuńczym przy ulicy Broniewskiego. Cmentarzyk ten możemy łatwo rozpoznać i dziś – ciągnął się od kaplicy cmentarnej, lekko na północ, wzdłuż ulicy Chopina. Paul Kalmus był też negocjatorem zawartego w 1931 roku traktatu pomiędzy Kościołem Unii Staropruskiej, a rządem. W tym temacie znane jest stanowisko Paula, który mówił, że (cytat:) “wymagana jest od nas ostrożność” – te słowa wypowiadał w 1928 roku, jeszcze przed tym jak podpisano traktat. Jednym z wątków była próba wciągania kościoła w sprawy administracji wewnętrznej oraz wymaganie od kapłanów powściągliwości, by nie wchodzili w konflikty prawne z biurami skarg. Pojawiały się ostrzeżenia, by kapłani nie wchodzili w “polityczne faux pas” i nie dopuszczali się występków, za jakie mogą być ukarani. Stanowisko Paula Kalmusa znaleźć można w publikacji “The Sanctity of Rural Life” z 1995 roku.

Wśród zasług, jakie miał Paul Kalmus można wypisać remont kościoła w Drawsku, który za jego urzędowania miał znacznie przyspieszyć. Paul Kalmus sprawił, że drawskie rodziny zgodziły się wspólnie ufundować dwa witraże w kościele częściowo finansując je z składek, częściowo z dostępnych środków własnych –  te istnieją do dzisiaj, a witraże powstały w lub po 1913 roku. Co ciekawe, drawski kościół ma jeszcze więcej cech wspólnych ze Szczecinem – remont organów wykonał znany szczeciński organmistrz Grünberg, a prace nadzorował też pastor Gräber ze Szczecina. Większość prac dokonał w Drawsku Pomorskim następca Kalmusa – pan Schwabediessen. Ciekawostkę o wystąpieniach bohatera postu znajdziemy też w Ostsee Handel z 1926 roku, w którym mowa o wydarzeniach z soboty 10 kwietnia. Otwarto wtedy nową szczecińską izbę przemysłowo-handlową. Wśród gości wymieniony jest generalny nadinspektor Kalmus. Prócz tego wiadomo, że w maju 1926 roku doszło do dość “pompatycznej” generalnej wizytacji kościelnej w okręgu Darłowa, której przewodniczył generalny superintendent doktor Paul Kalmus, jaki również wygłosił przemowę kończącą. Według aktu zgonu generalny superintendent na emeryturze, doktor teologii Heinrich Paul Johannes Otto Kalmus zmarł w swoim mieszkaniu w 1940 roku o 14:45. Żoną Paula była pani Emilie Karoline Elisabeth Kalmus z domu Doyé, która została po jego śmierci wdową. Akt zgonu podpisał kupiec Hans Zimermann mieszkający przy Wojska Polskiego w Szczecinie. Dokument wspomina też, że powodem śmierci była grypa, zapalenie płuc oraz niewydolność serca.

Widzę BŁĄD, mam sugestię!
Ostatnia aktualizacja 1 rok temu
Możesz zgłosić problem lub propozycję rozwinięcia guzikiem poniżej lub dołącz do nas na forum dyskusyjnym. 

Dodaj komentarz

Historyczny Szczecin