Postacie ze Szczecina i Stettina

Paul Kalmus – szczeciński teolog i kurator 

Dziś w miejscu jego spoczynku spacerują ludzie...

Często nie wiedzą, że miejsce jakie wybierają na spacer, na przejażdżkę rowerem lub odpoczynek na ławce był kiedyś cmentarzem. Mowa o części Parku Chopina oraz terenie obok zabytkowej kaplicy przy ulicy Broniewskiego. Tam spoczął bohater tego postu - szczeciński teolog Paul Kalmus. Dzięki zachowanym fotografiom jego historia nabiera dodatkowej "barwy".

Gdy spacerujemy po Szczecinie mijamy wiele nieistniejących dziś cmentarzyków. Gdy opowiadam znajomym, co i gdzie się „kiedyś” znajdowało to robią „oczy” na opowieść o cmentarzach w centrum dzisiejszego Szczecina. Musimy spojrzeć na miasto z innej perspektywy – wyobrazić sobie, że jeszcze 100 lat temu wiele osiedli jakie znamy dziś jeszcze nie powstało. Setki lat temu cmentarzyki były wokół kościołów, nawet w dzisiejszym centrum Szczecina – wielu dziś nie spodziewałoby się ich przy najstarszych świątyniach 😉
Na fotografii po remasteringu widzimy kogoś, kogo miejsce spoczynku mija wielu spacerowiczów północnych i zachodnich regionów miasta – okolic Chopina, Broniewskiego  Arkońskiej. Trochę „pełniejsze” nazwisko tej postaci to Heinrich Paul Johannes Kalmus. Urodził się w Trzebiatowie – tu mowa o mieście w powiecie gryfickim, dawnym Treptow an der Rega, 18 czerwca 1864 roku. Jego ojcem był nauczyciel i inspektor absolwencki Heinrich Otto Kalmus, zaś matką Amalie Philippine Mathilde Kalmus, z domu Haza-RadlitzOd młodych lat poświęcił się wierze – studiował teologię, 10 lipca 1889 roku otrzymując święcenia w Pinnow, zostając pastorem, a w 1891 roku proboszczem parafii w Papendorf (obok Prenzlau). W 1906 roku trafia do dawnego Dramburg, a dziś Drawska Pomorskiego, gdzie piastuje urząd superintendenta okręgu. W trakcie I Wojny Światowej został zastępcą pastora wojskowego w Szczecinie, a w 1917 roku radnego i konsystorza prowincji Saksonii. W roku 1921 objął rolę generalnego superintendenta (Generalsuperintendent) we wschodnich diecezjach dawnej prowincji pomorskiej powracając do Szczecina. Funkcję tę pełnił do emerytury przechodząc na nią 1 października 1933 roku. Mianem superintendenta (z łaciny: nadzorcy) nazywano duchownych protestanckich,, którzy sprawowali władzę nadzorczą. By „przenieść” to miano na bardziej zrozumiałe – odpowiednikiem w naszym kościele jest to dziekan kierujący dekanatem. W ówczesnym kościele protestanckim superintendent nadzorował funkcjonowanie parafii (wielu z nich) na terenie diecezji. To do jego pracy należało przeprowadzanie wizytacji kościelnych, wybór proboszczów i opieka nad zakładami opieki społecznej.

Paul Kalmus po raz pierwszy pojawia się w księgach szczecińskich w 1923 roku, jako mieszkaniec dawnego adresu Pölitzerstraße 106 (I piętro). Dzisiaj (2023) jest to narożnik pomiędzy ulicą Mazowiecką, a Franklina Delano Roosevelta, aktualnie to trawnik obok przedszkola. Narożna kamienica nie przetrwała II Wojny Światowej oraz powojennych rozbiórek. W pierwszej połowie lat trzydziestych XX wieku przeniesie się pod adres Pölitzerstraße 8 (II piętro), po sąsiedzku, dziś to nieistniejąca narożna kamienica przy Placu Rodła, w pobliżu gmachu PŻM. Nie dożyje momentu, kiedy również i ten adres obróci się w ruinę w trakcie II Wojny Światowej – umrze w 1940 roku i zostanie pochowany na cmentarzu przy Kückenmühler Anstalten, czyli przy kompleksie opiekuńczym przy ulicy Broniewskiego. Cmentarzyk ten możemy łatwo rozpoznać i dziś – ciągnął się od kaplicy cmentarnej, lekko na północ, wzdłuż ulicy Chopina. Paul Kalmus był też negocjatorem zawartego w 1931 roku traktatu pomiędzy Kościołem Unii Staropruskiej, a rządem. W tym temacie znane jest stanowisko Paula, który mówił, że (cytat:) „wymagana jest od nas ostrożność” – te słowa wypowiadał w 1928 roku, jeszcze przed tym jak podpisano traktat. Jednym z wątków była próba wciągania kościoła w sprawy administracji wewnętrznej oraz wymaganie od kapłanów powściągliwości, by nie wchodzili w konflikty prawne z biurami skarg. Pojawiały się ostrzeżenia, by kapłani nie wchodzili w „polityczne faux pas” i nie dopuszczali się występków, za jakie mogą być ukarani. Stanowisko Paula Kalmusa znaleźć można w publikacji „The Sanctity of Rural Life” z 1995 roku.

Wśród zasług, jakie miał Paul Kalmus można wypisać remont kościoła w Drawsku, który za jego urzędowania miał znacznie przyspieszyć. Paul Kalmus sprawił, że drawskie rodziny zgodziły się wspólnie ufundować dwa witraże w kościele częściowo finansując je z składek, częściowo z dostępnych środków własnych –  te istnieją do dzisiaj, a witraże powstały w lub po 1913 roku. Co ciekawe, drawski kościół ma jeszcze więcej cech wspólnych ze Szczecinem – remont organów wykonał znany szczeciński organmistrz Grünberg, a prace nadzorował też pastor Gräber ze Szczecina. Większość prac dokonał w Drawsku Pomorskim następca Kalmusa – pan Schwabediessen. Ciekawostkę o wystąpieniach bohatera postu znajdziemy też w Ostsee Handel z 1926 roku, w którym mowa o wydarzeniach z soboty 10 kwietnia. Otwarto wtedy nową szczecińską izbę przemysłowo-handlową. Wśród gości wymieniony jest generalny nadinspektor Kalmus. Prócz tego wiadomo, że w maju 1926 roku doszło do dość „pompatycznej” generalnej wizytacji kościelnej w okręgu Darłowa, której przewodniczył generalny superintendent doktor Paul Kalmus, jaki również wygłosił przemowę kończącą. Według aktu zgonu generalny superintendent na emeryturze, doktor teologii Heinrich Paul Johannes Otto Kalmus zmarł w swoim mieszkaniu w 1940 roku o 14:45. Żoną Paula była pani Emilie Karoline Elisabeth Kalmus z domu Doyé, która została po jego śmierci wdową. Akt zgonu podpisał kupiec Hans Zimermann mieszkający przy Wojska Polskiego w Szczecinie. Dokument wspomina też, że powodem śmierci była grypa, zapalenie płuc oraz niewydolność serca.

Widzę BŁĄD, mam sugestię!
Ostatnia aktualizacja 10 miesięcy temu
Możesz zgłosić problem lub propozycję rozwinięcia guzikiem poniżej lub dołącz do nas na forum dyskusyjnym. 

Dodaj komentarz

Historyczny Szczecin