A dawniej w tym miejscu działał młyn o średniowiecznym rodowodzie, zniszczony w trakcie jednej z większych wojen. Kto tu żył? Kto tu mieszkał? Spróbujemy to jakoś spisać i zapytać o jedną z fotografii. Ostatni ślad po tym kompleksie - budynek dawnej leśniczówki - stał jeszcze do lat dziewięćdziesiątych. Dziś po młynie i domu leśników jedyne, co można pozostawić to ten post lub... może kiedyś tablicę informacyjną?
Dzisiaj wielu spaceruje na Arkonkę – na kąpielisko, jeździ rolkami po asfaltowej trasie, rowerem, albo po prostu drepcze przez las, dla zdrowia. Starsi mogą gdzieś w kącikach pamięci mieć wspomnienie stojącego przy drodze drewnianego domku. Gdzie konkretnie? Gdy spojrzymy na polankę oraz dołek z miejscami pod ogniska po lewej stronie, a przed sobą będziemy mieć drogę w kierunku parkingu, a dalej w kierunku jeziora Goplana, po naszej lewej stronie stałby właśnie taki drewniany budynek. Jego data rozbiórki nie jest ustalona dokładnie, ale miało to miejsce w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych. Historia tego miejsca jest dużo dużo dużo dłuższa i niewielu mieszkańców Szczecina wie, że mija w drodze na Arkonkę (od strony stadionu) dawny młyn mający „na karku” setki lat. Niestety ciężko szukać jakiejś tablicy informacyjnej lub nawet haseł w internecie, które dokładniej opisują historię dawnego Steinfurt Mühle, co na język polski możemy przetłumaczyć jako Młyn Steinfurta. Nazwa tego obiektu bywała różna, zapisywana z różnymi literami, ale o tym poniżej. Niestety ani o leśniczówce, ani o młynie wokół Arkonki żadnej większej tablicy informacyjnej nie znajdziemy, a szkoda – to miejsce bardzo popularne. Starsi mogą pamiętać, że obok stała Gajówka Czerwona – to właśnie budynek z kompleksu Młynu Steinfurta.
Dziękujemy za WASZE wsparcie! 💝
Steinfurter Mühle / Steinfurt Mühle / Steinfurthsche Mühle / Steinforthmühle
Powyższe nazwy z nagłówka akapitu pojawiają się na dawnych mapach. Skąd taka nazwa? Wątek „Steinfurt” jako nazwiska podaje nam szczecińska Encyklopedia, kierując do źródła – księgi Das älteste Stettiner Stadtbuch, która wymienia pierwszego właściciela w 1305 roku. Był nim Henricus Steenvort / Hince de Stenvord. Ciekawostką jest to, że obok – na Goplanie – stał jeszcze Młyn Piaskowy, ale o nim kiedy indziej. Kolejną wzmiankę mamy w księgach opisujących przynależność młynów do domeny, z XVII wieku – Steinfurth Mühl też się tam pojawia. Według opracowania encyklopedii w 1669 roku działał tutaj tartak wodny, a w kolejnych latach (1677) młyn miał zostać zniszczony w trakcie wojny. Oznaczenie młyna wraz z nazwą znajdziemy na mapach szwedzkich na granicy mapy Krzekowa, Niemierzyna i Osowa. Po konflikcie młyn został odbudowany. Na mapach z okolic 1757 roku widzimy młyn pośród nieprecyzyjnie oznaczonych lokalizacji jako Steinort.
Wygląd z przełomu XIX i XX wieku jest wciąż tematem debat. Który budynek był który? Mamy Młyn Steinfurta oraz mamy budynek powojennej leśniczówki – ceglano-drewniany, jaki stał tuż przy aktualnej drodze. Możliwe, że grafikę jaką wykonał urodzony w Szczecinie historyk i poeta Franz Theodor Kugler ukazuje budynek sąsiedni do powojennej leśniczówki – południowy, bliżej strumienia. Z jednej strony budynek młyna mamy w formie piętrowego budynku (grafika Kuglera), z drugiej strony pocztówki i fotografie z XX wieku ukazują budynek ceglano-drewniany, wyłącznie z poddaszem i mający dwa kominy blisko siebie, na szczycie dachu. Grafika Kuglera, jaką znajdziemy w linku do Encyklopedii wyżej jest niepodważalna – Franz Theodor Kugler żył krótko w majątku Eckerberg, w pobliżu. W berlińskim archiwum znajdują się jego listy wysłane właśnie z tego majątku. Ciekawostką jest, że obok Goplany, a na północny zachód od Steinfurter Mühle znajdował się mały domek rybacki, który przypiszemy w akapicie o mieszkańcach. Mapy z lat trzydziestych ukazują nam, że na rogu znajdował się ocalały budynek ceglano-drewniany, który przetrwał do lat dziewięćdziesiątych (działała w nim Leśniczówka Czerwona), zaś za nim znajdowały się jeszcze dwa.
Dzisiejszy płaski teren za wiatą „Polana Czerwona” po lewej stronie to dawny zagajnik leśniczówki i Steinfurt Mühle. Budynek leśniczówki stał kawałek obok wiaty wejściowej na polanę, na rogu. Patrząc na wiatę mielibyśmy widoczny na załączonych kadrach ceglano-drewniany domek po lewej stronie, tuż przy drodze. Na mapie z około 1888 roku mamy tylko dwa budynki – na rogu traktów oraz mniejszy z tyłu, w pobliżu dzisiejszych miejsc na ogniska. Według dawnych map delikatnie zmienił się też strumień, który przepływał obok – na mapach z końca lat trzydziestych mamy meliorację i kanały na południe od młyna, a dawny strumień pod młyn przecina łuk dzisiejszej Arkońskiej. Zdaje się, że strumień nie dochodził już pod sam młyn. Inaczej jest na mapie z około 1888 roku, gdy wykop ze strumieniem dochodzi pod budynek. Wcześniejsze mapy pokazują, że młyn miał leżeć dokładnie na strumieniu – to, jak przebiegały kanały Osówki mogło ulegać wokół młyna zmianom na przestrzeni wieków.
Mieszkańcy dawnego Steinfurth Mühle i okolicy
Wielu z nich znajdziemy dopiero od księgi z 1912 roku, gdy w 1911 roku przyłączono majątek Eckeberg (Gutsbezirk Eckerberg) do Szczecina. W domu robotników przy Lindenhoferweg żyli wtedy leśnicy, tutaj warto dopisać, że dzisiejsza Lindenhoferweg to Wincentego Pola, ale dawniej ta ścieżka wijąc się swój przebieg miała aż pod Arkonką. Uliczka Międzyparkowa, która jest częścią tego postu – był tam dom pracowników leśnych – nosiła nazwę „ścieżka do Wincentego Pola” czyli Weg nach Lindenhoferweg. Tu zaznaczę, że wiele z nazwisk mieszkańców i pracowników zmieniały się i wymienię tych, którzy się pojawiali w tym obszarze bez wyraźnego okresu ich pracy – wszystkie 3 lokalizacje można rozpoznać na mapie pod postem.
Pracownikami leśnymi w domku robotniczym przy sanatorium byli Karl Klink (więcej o nim niżej) oraz Karl Mahnke. Mógł nim być dokładniej Karl Gustav Wilhelm Mahnke, urodzony 9 lutego 1884 roku, z Pilchowa. Krótko później pana Mahnke zmieni Otto Schmidt. W kolejnych numeracjach majątku Eckerberg znajdujemy przede wszystkim Sanatorium Arnta, ale nie to jest tematem postu. W chacie rybackiej (własność miasta), jaka stała przy jeziorze Goplana mieszkał w 1912 roku Heinrich Schulz. W Steinfurth Mühle, który już wtedy był własnością miejską żyli Erich Milarch (dokładnie o nim niżej), Albert Schönfeldt i August Trabandt. Ci ostatni zajmuje pięterko – poddasze młyna. O panu Auguście można napisać kilka zdań. Jego żoną była… Auguste Tragant z domu Dühring, jaka zmarła w wieku 83 lat 23 kwietnia 1932 roku w Szczecinie. Dobrali się! Pan August i pani Auguste 🙂 Pani Auguste urodziła się około 1849 roku. Ich synem był Hermann August Karl Trabandt, który zajmował się instalacjami gazowymi, później był dozorcą. Pani Auguste i August prawdopodobnie zamieszkali około 1919 roku poza Szczecinem, by później ponownie pojawić się w połowie lat dwudziestych ponownie jako mieszkańcy Młyna Steinfurta i zniknąć raz jeszcze.
W 1920 roku w domku pracowniczym wciąż pracuje robotnik leśny Karl Max Hermann Klink, możemy opisać go szerzej. Pan Karl Klink pochodził z Polchow (Pilchowo), gdzie urodził się 18 września 1898 roku. Ojcem był Karl Klink, matką Bertha Klink z domu Kohlheim. Pomagają mu nowa osoba – Walter Otto Emil Konarski. Na jego temat też możemy napisać więcej. Urodził się 7 października 1892 roku, a jego żoną była pani Edeline Hedwig Konarski z domu Frese. Pobrali się 18 sierpnia 1922 roku w Szczecinie. Ojcem Waltera był pan Johann Konarski, matką Bertha Konarski, pochodził z Züllchow (Żelechowa).
Leśniczówka Czerwona i Gajówka Czerwona – część młyna Steinfurta
W domku rybackim nic się nie zmienia, dalej żyje tam pan Heinrich Schulz. Niewielka zmiana w kolejnych latach pojawia się w samym Steinfurth Mühle, gdzie dopisany jest wspomniany pan Karl Klink, a pan Erich Milarch zapisywany jest już jako Emil Mylarch. Okazuje się, że Młyn Steinfurta był dla pana Emila dość dobrze opisanym miejscem pracy – możemy ustalić, że poza pracą w młynie mieszkał jeszcze wiele lat na Beringerstraße 11 (Bohaterów Getta Warszawskiego, III piętro) zarówno przed pracą w młynie, jak i po niej. Urodził się 5 sierpnia 1880 roku w Szczecinie. Jego rodzice mieszkali w Szczecinie, ojcem był robotnik Christlieb Ferdinand Eduard Milarch, matką Karoline Albertine Christine Milarch z domu Isberner. Pracownik Młyna Steinfurta – pan Erich Millarch – był wdowcem w momencie śmierci, jego żoną była Martha Luise Milarch z domu Flemming. Pobrali się w 1904 roku w Szczecinie. Zmarł 21 marca 1941 roku o 19:00 na chorobę płuc związaną z niewydolnością serca. Chwilę później pojawia się w młynie ktoś nowy – K. Hameister. Ten pan mógł mieszkać poza Szczecinem i należącymi do niego okolicami.
W końcówce lat dwudziestych do pracowników domku leśnego dołączy Wilhelm Macherus, zaś w domku rybackim przy jeziorze Goplana nie zmieni się nic – dalej będzie żyć tam pan Heinrich Schulz. W młynie pojawi się kolejna nowa postać o bardzo ciekawym i oryginalnym nazwisku – pan Johannes Pierskalla, pracownik leśny. W pierwszej połowie lat trzydziestych do pracowników domku robotniczego dołączy Richard Meyer. Pan Heinrich Schulz już od ponad 20 lat mieszka w domku rybackim przy jeziorze Goplana.
Zmienia się też jeden z pracowników Steinfurth Mühle – pojawia się pan Erich Alfred Paul Müggenburg. Tu jako ciekawostkę można podać, że pan Erich Müggenburg urodził się 16 stycznia 1893 roku w Szczecinie. W drugiej połowie lat trzydziestych zmienią się mieszkańcy domku pracowniczego obok młyna i sanatorium – zacznie tam mieszkać pan Fritz Lentke, woźnica. Młyn Steinfurta dalej zamieszkiwać będzie pan Schmidt, Pierskalla i Erich Müggenburg. Krótko przed wojną budynek narożny przy parkingu dzisiejszej Arkonki – późniejsza dziś nieistniejąca Gajówka Czerwona / Leśniczówka Czerwona – otrzymuje oznaczenie „Forsthaus” (leśniczówki) już za czasów niemieckich. W 1940 roku pan Heinrich Schulz wciąż mieszka w domku rybackim – od przynajmniej 30 lat. Wśród mieszkańców młyna nie będzie już pana Schmidt i Pierskalla, a poza panem Müggenburg będzie pracować Walter Grund, który będzie miejskim leśnikiem okręgowym. Co ciekawe, młyn miał podłączony telefon (24958).
W ostatniej księdze adresowej możemy podsumować mieszkańców, którzy mogli widzieć zmianę Stettina w Szczecin. W domku rybackim od ponad 30 lat mieszka pan Heinrich Schulz. Domek pracowniczy między Steinfurt Mühle (Młyn Steinfurta), a sanatorium Arndta zamieszkuje w 1943 roku Fritz Lentke i Richard Meyer. Sam młyn zamieszkują panowie Walter Grund oraz Erich Müggenburg. Z krótkich analiz wynika, że pan Johannes Pierskalla zaczął pracę w Dąbiu, a zamieszkał na Hans-Mallon-Straße 17. Dziś to ulica Kostrzyńska. Można też zapytać – gdzie stał domek rybaka przy jeziorze Goplany? Lokalizacja ta oznaczona jest na pewno na mapie z 1938 roku – to plaża na północnej stronie jeziora. Wyraźnie zapisany jest tam „Fischerhaus”.
Czasy powojenne, czyli Gajówka Czerwona
Na mapach wykonanych świeżo po wojnie możemy zauważyć, że budynek stojący na rogu drogi w kierunku wejścia do Arkonki, parkingu i dzisiejszej polany nazwany jest „Gajówka Czerwona”. Budynek ten po wojnie służył miastu i miejskim lasom. Do kiedy? Konkretnie nie wiadomo, jednak w latach dziewięćdziesiątych budynek stał opuszczony. Prawdopodobnie w drugiej połowie budynek rozebrano. Przez kolejne lata okolica była nieuporządkowana – kompleks wiat pod ogniska zaczęto budować kilkanaście lat później, około 2011 roku. Na wejściu na Polanę Czerwoną znajduje się niezwykle mądry napis sugerujący, że skoro przyniosłeś ze sobą ciężkie rzeczy jak butelki, to możesz je teraz wynieść do śmietnika – są przecież lżejsze! 😉
Twórca całego tego zamieszania na Szczecin Znany i Historyczny, grzebiący pod każdą przedwojenną cegłą w Szczecinie. Dreptus okolicznus, gatunek pospolity. Droniarz, miłośnik ciemnego piwa, tematyki II Wojny Światowej. Codziennie? Po prostu brodaty brzydal.
Zajrzyj w okolicę!
Po prawej stronie znajdziesz mapę z lokalizacją omawianego tematu. To mapa interaktywna!
Możesz ja kliknąć i oddalić widok kółkiem myszy, co pozwoli Ci zobaczyć inne posty znajdujące się w tej okolicy. Możesz użyć „Mapy Historycznej” Szczecina, by zobaczyć ją w pełnej formie. Wiele postów znajdujących się w bliskiej odległości gromadzi się w grupy – je możesz rozdzielić kliknięciem na ikonę.
If you see this after your page is loaded completely, leafletJS files are missing.
Poprawka?
Kliknij i daj znać!
Ostatnia aktualizacja 1 rok temu
Możesz znaleźć ten post na naszej grupie Facebook „Szczecin Znany i Historyczny” klikając na ikonkę po prawej stronie. Prócz tego postu znajdziesz tam wiele innych, które nie są publikowane na naszej stronie. Masz coś ciekawego w temacie historii Szczecina? Nasza grupa to właśnie miejsce dla kogoś takiego jak Ty!
Post na FB
Skomentuj na Facebooku lub podziel się postem ze znajomymi!