Żubrów / Drei Eichen

Willa Cohn, dzisiaj Żubrów 2a 

Niezwykła niespodzianka...

Opisując niedawno dom oraz dawną klinikę (jednocześnie też dom handlowy) pod adresem Żubrów 1 i 2 wykonałem trochę fotografii sąsiedniego domku. Ten przeszedł kilka lat temu remont. Nie spodziewałem się, że za tym domem stoi tak rozbudowana historia oraz wątek szczecińskich Żydów, którzy zdołali część swojej rodziny ocalić przed Zagładą.

Kliknij i rozwiń spis treści

Urokliwa uliczka Żubrów znajduje się na północ od zielonego Parku Żeromskiego, odchodzi od ulicy Malczewskiego w kierunku północno zachodnim. Byliśmy tu już kiedyś – wątek sąsiedniego budynku jest opisany – warto skorzystać z znajdującej się na dole mapy lokalizacji. Za domkiem kryje się jedna z bardziej nietypowych historii, jakie kiedykolwiek opisałem… To było jak kufer ze złotem, który przypadkiem się kopnęło w trakcie spaceru 😉 A tam! Opiszę sobie willę, a tu sru… 😀 Czy możemy mieć fotkę 100 letniej pani z domem ze Szczecina, w jakim mieszkała? MOŻEMY! Dla takich historii wstaję rano i napierdzielam w klawiaturę 😉  A to nie koniec, bo stary “zamek księżniczki” stojący kiedyś obok też warty twardych opracowań – jeżeli został opracowany znajdziesz pinezkę na mapie lokalizacji pod postem.

Zacznijmy “typowo”. Gdy zabytek idzie w ruinę – krzyk! Gdy zabytek po remoncie – cisza! Jedną z ciekawszych willi znajdziemy przy ulicy Żubrów, a także stoi za nią bardzo duży i uroczy sekret… stuletniej pani 😉 Zrobimy poof z zapomnianych historii oraz pokażę Wam zdjęcia pewnej babinki, która żyła w opisywanym domu. O jej wątku pisano nawet… w Izraelu. Niestety, losy jednego z bohaterów są bardzo tragiczne, ale warte upamiętnienia w Szczecinie. Ktoś żyjący dawniej w domku Żubrów 2a / Drei Eihen 2a (w luźnym tłumaczeniu Trzy Dęby 2a) wiedział, że to co robi może skończyć się dla niego śmiercią. Mimo to działał dla dobra innych.
 

Martin Cohn

Dom przy dzisiejszym adresie Żubrów 2a powstał około 1915 roku, gdy w księdze z tego roku określany jest jako neubau – nowa budowa. Właścicielem był prawnik Martin Cohn, żyjący ówcześnie pod dawną Am Königstor 9, na II piętrze, czyli przy Bramie Królewskiej. Po ukończeniu domku Martin występuje jako właściciel domku przy dzisiejszej Żubrów 2a, a dawnej Drei Eihen 2a, wciąż mając swoje biuro prawnicze przy Bramie Królewskiej. Na przełomie XIX i XX wieku w Szczecinie żyło sporo ludzi o nazwisku Cohn i byli z reguły przedstawicielami wyższej klasy społęczeństwa – kupcy, dyrektorzy i właściciele znanych usług. Część z nich miała pochodzenie żydowskie oraz prowadzące do Polski. Niestety, prawnik Martin Cohn nie będzie cieszyć się willą długo – co się stało? O tym niżej. Starszy człowiek i zmarł? Właśnie… Nie.
Był mężczyzną w sile wieku, a jego żona została młodą wdową. Urodził się 28 września 1879 roku w Szczecinie i w okresie ślubu w wieku 29 lat żył poza miastem – w Düsseldorfie – zaś jego przyszła żona mieszkała przy wspomnianej Bramie Królewskiej. Pobrali się dzień po urodzinach Martina, czyli 29 września 1908 roku. Jego ojcem był żyjący w Szczecinie kupiec Salomon Cohn, a matką Fanny Cohn z domu Meÿer. Za męża wzięła go młoda szczecinianka Alice Mann, urodzona 11 lutego 1887 roku, której ojcem również był prawnik. Martin Cohn zginął na froncie I Wojny Światowej we Francji, w wieku 38 lat, 7 czerwca 1918 roku.

To jednak nie koniec jego wątku – bo coś niezwykłego na temat potomków Alice i Martina zostawię niżej w osobnym akapicie 😉 

Wirtualna karma

Redakcyjny kiciuch i jego pełna miska
50 zł Jednorazowo
  • Twój kafelek w Galerii Wspierających jeżeli chcesz!
  • Ranga "Mini Wspieracz" na Forum Dyskusyjnym
  • Wirtualna piona! Dzięki takim ludziom jak Ty możemy opłacać licencje, serwer oraz domenę.

Na serwer

Koszty, licencje... 💝
100 zł Jednorazowo
  • Twój kafelek w Galerii Wspierających jeżeli chcesz!
  • Ranga "Średni Wspieracz" na Forum Dyskusyjnym
  • Podziękowania personalne na Grupie Facebook specjalnym postem
Dobry wybór

Zdecyduję samemu

Dzięki za 5 zł lub nawet 500 zł!
Dowolnie Jednorazowo
  • Twój kafelek w Galerii Wspierających jeżeli chcesz!
  • Ranga "Wspieracz" na Forum Dyskusyjnym zależna od kwoty (Mini 50+, Średni 100+, Wielki 200 +)
  • Podziękowania personalne na Grupie Facebook specjalnym postem przy wsparciu od 100 zł

Max Meier Busch

Po śmierci męża pani Alice Cohn z domu Mann jeszcze kilka lat zamieszkiwała willę przy Drei Eichen 2a / Żubrów 2a będąc jej samotną właścicielką. Bierze ślub ponownie, 10 stycznia 1921 roku w Szczecinie, a jej mężem zostaje Max Meier Busch. Ten staje się nowym właścicielem budynku i co ciekawe… też był prawnikiem. Mało tego, w księgach podany jest jako mieszkaniec również adresu Am Königstor 9 (przy Bramie Królewskiej), gdzie swoje mieszkanie i biuro miał Martin. Co wiemy o nim więcej? Był nieco starszy od pani Alice, ale i kilka lat młodszy od nieżyjącego już Martina – urodził się 4 października 1887 roku w Berlinie. W momencie ślubu z panią Alice – w 1921 roku – mieszkał przy dawnej Moltkestraße 19, według dokumentu, czyli na aktualnej Wyzwolenia. Według bazy genealogicznej Max Meier Busch w 1940 roku żył w Lublinie. Bardziej prawdopodobne, że nie było to zamieszkanie “dobrowolne”. Ten wątek jest możliwy – pani Alice oraz Max znikają z ksiąg adresowych w Szczecinie w 1937 roku. Powód? Ich pochodzenie było jednym z wątków dlaczego byli zmuszeni opuścić miasto. Wśród zachowanych dokumentów nazwisko Cohn w Szczecinie było kojarzone z osobami żydowskiego pochodzenia i nie jest to zły trop – patrz akapit niżej.

Gustav Hafenfuß i Otto Jost

Właścicielem budynku od 1936 roku będzie emeryt Gustav Hafenfuß. Niestety, również nie rozsiądzie się w willi na długo – nie dlatego, że za kilka lat wybuchnie II Wojna Światowa. Pan Gustav urodził się 14 grudnia 1865 roku w dawnym Rambow Kreis Westpriegnitz, dziś to miasteczko dokładnie pomiędzy Berlinem i Hamburgiem. Był wdowcem, zmarł o 14:15 w swoim domu przy Żubrów 2a / Drei Eichen 2a w Nowy Rok – 1 stycznia 1939 roku – żyjąc pod tym adresem zaledwie kilka lat. Z aktu zgonu wynika, że był właścicielem mleczarni. Dokument podpisał kupiec Willy Ulrich żyjący przy dzisiejszej Mickiewicza. Dom przejmie po nim mieszkający z nim Otto Jost, dyrektor banku. Mimo, że domek o dawnym adresie Drei Eichen 2a / Żubrów 2a nie był przed 1945 rokiem bardzo starym obiektem, to można trochę “zażartować”, że ludzie nie żyli tam długo – dyrektor banku Otto Jost umrze kilka lat po Gustavie, co ciekawe… brrr… o tej samej godzinie – 14:10. Nie zmarł jednak w willi, a w dawnym szpitalu kolejowym, dziś Szpitalu Rehabilitacyjnym, 29 maja 1944 roku. Urodził się 20 października 1882 roku w Alzey, w południowo zachodnich Niemczech. Wiemy też, że jeszcze w 1930 roku nie mieszkał w Szczecinie. Jego żoną była żyjąca Marie Anna Ida Jost, z domu König, prawdopodobnie ostatnia mieszkanka willi Żubrów 2a do 1945 roku. 

Eva Dorothea Cohn, córka Martina i jej wątek

Na koniec pozostawiam niezwykły sekret, który nie został zapomniany przez powoli opadający kurz historii. W wątku pierwszego właściciela willi, którym był Martin Cohn poległy tuż przed końcem I Wojny Światowej na froncie we Francji pojawia się jego… córka! Eva Dorothea Cohn urodziła się 15 stycznia 1916 roku w Szczecinie. Po ślubie zmieniła nazwisko na Mendel. Jej wątek pozwala nam ustalić dokładniej, co stało się z Alice i Martinem – według artykułu opisującego jej losy uciekła przed postępującymi prześladowaniami ze strony nazistów w 1934 roku, z matką i siostrami. Zabrała ze sobą zdjęcie domu przy dawnej Drei Eichen 2a / Żubrów 2a, które pozostawiła na swoim stoliku w nowym domu. Według artykułu zdjęcie ukazuje ją oraz dwójkę rodzeństwa na okrągłym balkonie stojącego do dziś w Szczecinie domu. Według wspomnień Evy część rodziny straciła życie w Holokauście. 

Do przynajmniej 2019 roku żyła w domu starości w Jerozolimie, mając 103 lata! Jej wspomnienia potwierdzają wątek Martina – był żydowskim prawnikiem w Szczecinie, który na froncie był oficerem (porucznikiem) i dowódcą kompanii, odznaczonym Krzyżem Żelaznym II i I klasy. To pokazuje, jak zawiłe potrafią być ludzkie losy – Martin był oficerem armii niemieckiej, odznaczonym, możliwe że uwiecznionym na jakimś pomniku poległych. Mimo, że był żydowskiego pochodzenia. Niecałe dwadzieścia lat później ludzie o jego pochodzeniu byli piętnowani oraz zabijani przez swoją ojczyznę. Pani Eva Mendel z domu Cohn posiada zdjęcie ojca siedzącego na koniu i podkreślała, że była też Niemką. Do polskiego Szczecina nie miała okazji przyjechać. Swojego męża poznała w Jerozolimie, w 1941 roku, a po wojnie została pielęgniarką. Wiemy, że jej matka Alice zabrała trójkę dzieci wyjeżdżając ze Szczecina do Palestyny, zaś jej kolejny mąż – czyli Max Meier Busch – pozostał w Szczecinie. Odkrywamy postać, która do 2019 roku (oryginału artykułu o losach Evy) pozostała w polskim już Szczecinie trochę zapomniana. Prawnik Max Meier Busch ryzykował życiem – zajmował się pomocą Żydom w nazistowskim okresie i w trakcie II Wojny Światowej. Według wspomnień Evy ojciec miał powiedzieć, że “kapitan ostatni opuszcza statek”, uznając że jest jeszcze wielu ludzi, którym musi pomóc. Jego pomoc z pewnością mogła znaczyć ratunek przed Zagładą.

Niestety, losy Maxa są tragiczne – został aresztowany, zesłany gdzieś do Polski (możliwe, że właśnie Lublin) i zamordowany w lesie. Jego grobu nigdy nie odnaleziono. Pani Eva pytana o sekret długowieczności – swoje wspomnienia przekazała do artykułu w 2019 roku – odpowiedziała, że zawsze była sportowcem 😉 Na emeryturę przeszła w 1976 roku, po pracy jako pielęgniarka dziecięca. Pracowała jednak dalej do dziewięćdziesiątki! Niestety, do 2019 roku nigdy nie wróciła do Szczecina, miasto za to odwiedził jej wnuk. Odkrywając tę historię wysłałem kilkanaście maili w poszukiwaniu kontaktu z jej rodziną, może kiedyś przyjdzie odpowiedź!

Niestety skontaktować się z panią Evą już nie będę mógł, a tylko z jej potomkami – pani Eva Mendel z domu Cohn jest już ze swoimi rodzicami oraz zamordowanym przez Niemców ojcem, zmarła 1 stycznia 2021 roku. Może kiedyś spotkamy się na drugim świecie! Po kilku tygodniach otrzymałem odpowiedź od wnuka pani Evy – otrzymując zdjęcie domu oraz plan z danymi architekta. Prócz wnuka nawiązałem też kontakt z jego synem, czyli prawnukiem rodziny stojącej za willą.

Widzę BŁĄD, mam sugestię!
Ostatnia aktualizacja 6 miesięcy temu
Możesz zgłosić problem lub propozycję rozwinięcia guzikiem poniżej albo dołącz do nas na forum dyskusyjnym. 

Zajrzyj w okolicę postu!

Po prawej stronie znajdziesz mapę z lokalizacją omawianego tematu. To mapa interaktywna!

Możesz ja kliknąć i oddalić widok kółkiem myszy, co pozwoli Ci zobaczyć inne posty znajdujące się w tej okolicy. Możesz użyć “Mapy Historycznej” Szczecina, by zobaczyć ją w pełnej formie. Kliknięcie w ikonę pokaże Ci miniaturę i tytuł.

Travelers' Map is loading...
If you see this after your page is loaded completely, leafletJS files are missing.

1 Comment

  1. dgromadzki.pst@gmail.com

    Dziękuję serdecznie za opracowanie materiału. Mieszkam w budynku przy Żubrów 1. Z niecierpliwością czekam na artykuł o zameczku księżniczki Elżuni 🙂

Dodaj komentarz

Historyczny Szczecin