Gdyby w trakcie spaceru historycznego śladem znanej i popularnej fabryki marki Stoewer zapytać kogokolwiek z spacerowiczów to... byłaby raczej cisza 😉 O marce Stoewer ze Szczecina słyszało wielu i wpisała się ona nawet do dziś w tkankę miejską. Jednak mało kto wie, gdzie konkretnie mieszkali jej właściciele oraz jak wygląda ich dawna willa mająca swoją konkretną nazwę!
Kliknij i rozwiń spis treści
Z jednej strony dobrze widzieć, że Szczecin ze swoich dawnych czasów potrafi zrobić markę – pytając ludzi o nazwę „Stoewer” raczej większości „coś świta” w temacie maszyn do szycia, rowerów i samochodów. Z drugiej strony jeżeli zapytamy o jakieś detale bardziej prywatne na temat rodziny Stoewer to już dużo dużo dużo słabiej. Gdyby zapytać mieszkańca Szczecina, gdzie stoi willa Stoewerów to ogromna większość raczej nie znałaby odpowiedzi. W sieci jest wiele opracowań marki Stoewer, spisy samochodów, historia fabryki, opisy gdzie znajdowały się zakłady produkcyjne, a pokaźna kolekcja zabytkowych rzeczy jest w Muzeum Techniki przy ulicy Niemierzyńskiej. Na kartach historii nie może zatrzeć się też szlachetny gest, który warto przypominać. Jednym mieszkańców dawnego Szczecina był pan Manfried Bauer, urodził się w 1941 roku. Był małym chłopcem, kiedy wraz z rodzicami musiał opuścić dawny Stettin, gdy ten stał się Szczecinem. Jednak sentyment do miasta pozostał, a od połowy lat dziewięćdziesiątych zbierał związane ze Szczecinem zabytki marki Stoewer otwierając też swoje muzeum. W 2019 roku miasto zakupiło od niego po okazyjnej jak za tak ogromną kolekcję aż 1095 rzeczy, w tym oczywiście te najcenniejsze i największe.
Uznano wspólnie, że zarówno dla kolekcjonera należy się odpowiednia zapłata, jak i była to najlepsza okazja do tego, by szczeciński Stoewer za rozsądną cenę powrócił do domu. O marce wiemy bardzo dużo i rozpisywano się po masie portali, gazet oraz mediach społecznościowych. Jednak niewielu pochyliło się nad miejscem, gdzie rodzina Stoewer mieszkała w Szczecinie. Okazuje się, że willa jaka przechodzi „bokiem” w kwestii historii rodziny była w jej władaniu niemal do końca działalności rodziny Stoewer w Szczecinie – powstała pod sam koniec XIX wieku, kiedy pojawiały się pierwsze wille dawnego Neuwestend. Jednak nie należała ona do Bernharda Seniora, jaki mieszkał przy dawnej Falkenwalderstraße 86a (wg numeracji przełomu XIX i XX wieku), a do jego dwóch najbardziej znanych synów. Co ważne, willa miała też swoją własną nazwę – Kranichsberg. Jej mieszkańcy, czyli synowie Seniora, pojawiają się dopiero w 1900 roku, kiedy Neuwestend zostaje wpisany do ksiąg adresowych.
Zmiana numeracji i nazwy dzisiejszej Krasickiego
W historii willi ważna zmiana następuje w 1911 roku i pojawia się w kolejnej księdze adresowej – wcześniej osiedle willowe wokół należało do osobnego miejsca nazywanego „Neuwestend„. Dzisiejsza ulica Krasickiego nazywała się Martinstraße, a willa rodziny Stoewer miała numer 12. Następnie od księgi z 1912 roku następuje zmiana – ulica jaką znamy dziś jako Krasickiego otrzyma nazwę Gustav-Freytag-Weg, a budynek numer 9 dziedziczy do dzisiaj. Na początku XX wieku dom rodziny Stoewer przypisany jest do dawnej Falkenwalder Chaussee, w luźnym tłumaczeniu „Szosy Tanowskiej”, oddzielnego odcinka w stosunku do Falkenwalderstraße, czyli „Ulicy Tanowskiej”, a dzisiejszej Wojska Polskiego, mimo że leży od tej dzisiejszej ulicy kilkadziesiąt metrów. W pierwszych latach XX wieku okolica była zdecydowanie bardziej łysa, pokryta pagórkami i powstająca zabudowa była bardzo „samotna”.
🔍︎ Możesz powiększyć kafelki kliknięciem
Bernhard Senior, Junior i Emil
O ciągłości budynku w tej samej lokalizacji stale świadczy jego nazwa – Villa Kranichsburg. Rzadko podaje się detale rodzinne. Dlaczego? Bo było aż trzech Bernhardów. Poza seniorem dwóch juniorów, z czego wspomina się tylko jednego. Dodatkowo nie wspomina się, że główne postacie – Bernhard Junior i Emil Stoewer – mieli jeszcze innych braci, między innymi Gustava i Ludwiga, także siostrę Marthę i Augustę. Wymieńmy te stojące za opisywaną willą Krasickiego 9.
– Bernhard Alfred Rudolph Carl Stoewer Junior urodził się 18 października 1875 roku w Szczecinie, jego ojcem był oczywiście senior, o jakim niżej, a matką Emilie Stoewer z domu Zoch. Jego żoną została w 1906 roku w Hamburgu pani Helene Constance Elinor Lind. Zmarł 27 lutego 1937 roku, już po przeniesieniu się pod Berlin.
– Bernhard Wilhelm Friedrich Stoewer urodził się 23 października 1866 roku, na kilkanaście lat przed swoim młodszym bratem. Co dość urocze i zabawne, obaj przyszli na świat niemal w ten sam dzień 😉 Z dokumentów wynika, że mógł opuścić miasto i rozpocząć inną karierę.
– Emil Ludwig Karl Stoewer urodził się 18 stycznia 1873 roku w Szczecinie. Przez pierwsze lata istnienia willi mieszkał w niej, jednak później przeniósł się na Wielkopolską. Emil Ludwig Karl Stoewer, brat Bernharda Juniora i jeden z dawnych generalnych dyrektorów fabryki Stoewer zmarł po wyjeździe do Berlina, kiedy rodzina uznała że przejmowanie biznesu przez nazistów doprowadzi do ich marginalizacji oraz upadku. Osiadł w podberlińskim Kleinmachnow. Zmarł konkretnie 7 stycznia 1942 roku o 18:00 w szpitalu Berlin-Lichterfelde. Jego akt zgonu podpisał Guido Stoewer, a z dokumentu wynika, że żoną Emila była pani Elisabeth Agathe Agnes Stoewer z jaką pobrał się w Berlinie 14 sierpnia 1928 roku. Powodem śmierci był zator w przedramieniu.
Ciekawostką jest to, że jeszcze przed przejęciem stanowisk przez nazistów możliwe, że z rak Emila nagrodę otrzymał pan Hermann Lüdtke za 25 lat pracy w fabryce. Później niestety nastały słabsze czasy spowodowane kryzysem – prasa w 1928 roku donosiła, że fabryki planują zwolnić 1000 osób, a starosta przyjął opcję zwolnień falowych, najpierw 350, później kolejne 650 rozłożone w czasie. W kolejnym roku wprowadzono sprzedaż akcji, by podreperować działalność firmy, również zaoferowano je już wcześniejszym akcjonariuszom. Kolejne zwolnienia wynikające z światowego załamania miały miejsce w 1930 roku. Było to preludium do zdobycia władzy przez nazistów, którzy na bazie ogólnokrajowego niezadowolenia populizmem zdobyli głosy. Faktycznie fabryka odbiła się po 1933 roku, ale tylko dlatego, że zamknięto jeden z oddziałów (maszyny do szycia i rowery), a przy Wojska Polskiego rozpoczęto produkcję dla armii. W 1930 roku podpisano układ likwidacyjny, by nie przeznaczać sporej części zasobów i inwentarza na złom.
Na tej stronie nie ma reklam, treści sponsorowanych, płatnych ani irytujących okien. Wysokiej jakości zdjęcia, grafiki, serwer, domenę i licencje utrzymujemy wyłącznie z Waszych wpłat.
Wszystkie informacje oraz detale znajdziesz na stronie Galerii Wspierających.
W imieniu redakcyjnego kiciucha dzięki za rozważenie wsparcia 💝
Wirtualna karma
Redakcyjny kiciuch i jego pełna miska- Twój kafelek w Galerii Wspierających jeżeli chcesz!
- Ranga "Mini Wspieracz" na Forum Dyskusyjnym
- Wirtualna piona! Dzięki takim ludziom jak Ty możemy opłacać licencje, serwer oraz domenę.
Na serwer
Koszty, licencje... 💝- Twój kafelek w Galerii Wspierających jeżeli chcesz!
- Ranga "Średni Wspieracz" na Forum Dyskusyjnym
- Podziękowania personalne na Grupie Facebook specjalnym postem
Zdecyduję samemu
Dzięki za 5 zł lub nawet 500 zł!- Twój kafelek w Galerii Wspierających jeżeli chcesz!
- Ranga "Wspieracz" na Forum Dyskusyjnym zależna od kwoty (Mini 50+, Średni 100+, Wielki 200 +)
- Podziękowania personalne na Grupie Facebook specjalnym postem przy wsparciu od 100 zł
🔍︎ Możesz powiększyć kafelki kliknięciem
Wracając na chwilę do ojca „szczecińskiego rodu” – Bernhard Carl Friedrich Stoewer Senior urodził się 16 kwietnia 1834 roku, a jego ojcem był Wilhelm Stoewer. W połowie XIX wieku – 11 listopada 1858 roku – w dawnym Massow na Pomorzu za męża wzięła go Dorothe Marie Charlotte Emilie Zoch. W bazach genealogicznych jej nazwisko bywa przekręcane na „Foch”. Pierwotnie senior swój biznes rozpoczął w dawnym Greifenhagen, czyli dzisiejszym Gryfinie. Tu można opisać całą historię fabryk Stoewer, ale skupiamy się przede wszystkim na willi. Dożył dość solidnego wieku i zmarł 4 lipca 1908 roku oraz został pochowany na Cmentarzu Centralnym w Szczecinie.
Jego żona, Emilie Stoewer dożyła sędziwego wieku 86 lat i zmarła 12 lutego 1923 roku w Szczecinie. Pochodziła z miejsca, gdzie wzięła z Bernhardem ślub – dawnego Massow Kreis Naugard, czyli Maszewa. Żyła w mieszkaniu swojego męża przy Wojska Polskiego wraz z nim przez dekad. Znane są jeszcze inne relacje – córką Bernharda Seniora oraz Dorothy z domu Zoch była Auguste Minna Hedwig Stoewer, jaka w 1891 roku wyszła za mąż, a jej wybrankiem został człowiek o niezwykłym nazwisku – Ernst Wilhelm Saint Blanquart.
Sędzia Richard Karl Wilhelm Elard Kulenkamp
Warto też poświęcić chwilę innym mieszkańcom – kiedy w willi mieszka Emil w latach dwudziestych opiekunem domu był również pan Wilhelm Eichhorst, co ciekawe, możliwe że spokrewniony z mieszkańcem numeru 8. Tam na parterze żył kierowca, pan Albert Eichhorst. Kiedy naziści dojdą do władzy Emil Stoewer przeniesie się z willi Krasickiego 9 na dawną Dohrnstraße 3, czyli dzisiejszą Zygmunta Starego 3, obok Placu Adama Mickiewicza, a willę zamieszkiwać będzie Richard Kulenkamp, prezes wyższego sądu krajowego. Nie pojawia się w poprzednich księgach – mógł być przyjezdnym. Po 1933 roku wiele stanowisk w fabrykach Stoewer zaczęli zajmować nominaci partyjni, a firma coraz mocniej kierowała się w stronę nacjonalizacji. Znane jest dokładne nazwisko kolejnego mieszkańca – był to Richard Karl Wilhelm Elard Kulenkamp, urodzony 8 stycznia 1885 roku w Oberaula w centralnych Niemczech. Był prawnikiem po ojcu, po 1945 roku wrócił w rodzinne strony ojca – do Marburga, gdzie zmarł 9 czerwca 1950 roku. Zaznaczmy na koniec – nie posiadał willi, a mieszkał w niej.
🔍︎ Możesz powiększyć kafelki kliknięciem
Paul Franz Karl Reichel
Przed końcem II Wojny Światowej willa zostanie sprzedana. Już przed jej wybuchem rodzina Stoewer wyjechała do Berlina i okolic, a po śmierci przedstawicieli rodu prawdopodobnie budynek pójdzie na sprzedaż. Nie kupi go pan Kulenkamp, jaki będzie najmował mieszkanie do końca wojny, a ktoś inny. Nowym właścicielem adresu Gustav-Freytag-Weg 9, a dzisiejszej Krasickiego 9 zostanie mistrz budowlany Paul Reichel, który swoje mieszkanie będzie mieć również pod dawną Grabowerstraße 6, czyli pod Matejki. Odziedziczył i prowadził dalej wieloletnią firmę budowlaną po swoim ojcu – był nim Johann Reichel, a firma w 1943 roku reklamowała się 50-leciem istnienia. Dzięki temu możemy poznać dokładniejsze detale. Paul Franz Karl Reichel urodził się w Szczecinie 5 grudnia 1888 roku, a 20 września 1919 roku wziął ślub – jego wybranką została Martha Marie Therese Naeckel / Näckel. W Szczecinie od 50 lat firmę prowadził jego ojciec Johann Carl Reichel, którego żoną (a matką Paula) była Anna Regina Reichel z domu Gluschewski. Mogła mieć polskie pochodzenie lub spolszczone, jej córka wyszła za osobę o również dość polskim nazwisku – córka Paula Meta Elfriede Anna Reichel wyszła za mąż, a partnerem został Heinrich Kondziella. Według bazy genealogicznej Heinrich żył w Dąbiu, a wraz z nim mógł pracować ktoś jeszcze o polskobrzmiącym nazwisku – Adolf Rostek.
Po II Wojnie Światowej
Historia marki Stoewer w Szczecinie kończy się oczywiście w 1945 roku, kiedy zakłady zostają uszkodzone w wyniku nalotów aliantów w trakcie wojny. Są ciekawostki na ten temat. Kurier Szczeciński z 1946 roku ostrzega w ogłoszeniu przed zakupem kradzionych maszyn do szycia z Delegatury Przemysłu pod adresem Wojska Polskiego 164, a także podano numer skradzionego przedmiotu – 29324. Zabawnie z dzisiejszej perspektywy wyglądają powojenne nazwy, które próbowano na siłę tworzyć z czegoś „historycznego” – przykładem informacja z Kuriera z 1945 roku, gdzie wspomina się że organizowana jest praca w Pomorskiej Rafinerii cukru oraz cukrowni w… Gumieńcu, a nie Gumieńcach. Podaje się też, że pracę organizuje się w Zakładach Przemysłowych Stoewer, pomijając że redaktor walnął „byka” w postaci słowa „dwuch” (patrz galeria).
W trakcie mojej wyprawy po fotografie zdaje się, że przy willi stoją rusztowania i zapowiada się na jakiś remont. Działka budynku jest zadbana, ale sama dawna willa Kranichsburg wymaga odświeżenia elewacji oraz drewnianych detali. Spotkał mnie też mały uroczy czarny kotek, młody, zadbany, z lśniącym futrem. Czyżby „duch” dawnych mieszkańców? 😉
Widzę BŁĄD, mam sugestię!
Ostatnia aktualizacja 4 miesiące temu
Możesz zgłosić problem lub propozycję rozwinięcia guzikiem poniżej albo dołącz do nas na forum dyskusyjnym.
Twórca całego tego zamieszania na Szczecin Znany i Historyczny, grzebiący pod każdą przedwojenną cegłą w Szczecinie. Dreptus okolicznus, gatunek pospolity. Droniarz, miłośnik ciemnego piwa, tematyki II Wojny Światowej. Codziennie? Po prostu brodaty brzydal.
Zajrzyj w okolicę postu!
Po prawej stronie znajdziesz mapę z lokalizacją omawianego tematu. To mapa interaktywna!
Możesz ja kliknąć i oddalić widok kółkiem myszy, co pozwoli Ci zobaczyć inne posty znajdujące się w tej okolicy. Możesz użyć „Mapy Historycznej” Szczecina, by zobaczyć ją w pełnej formie. Kliknięcie w ikonę pokaże Ci miniaturę i tytuł.
If you see this after your page is loaded completely, leafletJS files are missing.