Kiedy taki budynek powstał i kto był jego architektem. Niemal wszystkie zabytkowe i piękne budynki pochodzące z przełomu XIX i XX wieku w Szczecinie są opisane bardzo delikatnie, bez detali i bez szczegółów. Jedna z najpiękniejszych willi w mieście stoi przy dzisiejszej Wojska Polskiego 113.
Opisywaną dziś willę mijają śmiem sądzić dziesiątki tysięcy szczecinian tygodniowo, może nawet dziennie. Jednak poza tym, że jest piękna, a dziś (2023) mieści się w niej biuro NSZZ Solidarność niewielu z Was wie, kiedy powstała, komu służyła, kto ją zbudował i kto w niej mieszkał. Gdzie znajduje się opisywany budynek? Dzisiaj to adres Wojska Polskiego 113, a urokliwa czerwona willa z wieżyczką stoi na wprost skrzyżowania z ulicą Wawrzyniaka, tuż obok świateł. By lepiej zobrazować miejsce dla osób, które nie są z tej części Szczecina lub w „grodzie gryfa” pojawiają się rzadko – willa ta stoi pomiędzy kortami tenisowymi przy Wojska Polskiego, a ulicą Piotra Skargi w kierunku centrum. Jest doskonale widoczna z ulicy, a na trawniku przed budynkiem powstał pomnik Lecha Kaczyńskiego. Niedaleko jest też fontanna oraz skwer Gałczyńskiego. W tym opracowaniu poznamy dokładniej losy, nazwiska i zawody dawnych właścicieli, mieszkańców, architektów oraz przeznaczenie willi przed II Wojną Światową. Na początku chciałbym też podziękować pracownikom NSZZ Solidarność w Szczecinie za możliwość krótkiej rozmowy o losach budynku oraz za możliwość wykonania załączonych do galerii fotografii wnętrza zabytku.
Dziękujemy za WASZE wsparcie! 💝
Bernhard Kunigk, powiatowy radny budowlany
Willa powstała w latach 1895-1896 nosząc dawny adres Falkenwalderstraße 60a. Tu warto zaznaczyć, że przedwojenna numeracja budynków Wojska Polskiego zmieniała się, na co zwrócić uwagę trzeba w kolejnych dekadach. Pierwszym właścicielem był Bernhard Kunigk, radny budowlany i członek powiatowej komisji budowlanej. Urodził się 29 grudnia 1847 roku, a 19 maja 1892 roku wziął ślub – za męża uznała go pani Pauline Christiane Auguste von der Linde. Jego ojcem był Joseph Kunigk, matką Rosa Kunigk z domu Dewelt. Dane te udowadnia nam źródło – jego akt ślubu z podpisem, że był radnym budowlanym powiatu Randow. Zgadza się jego adres zamieszkania w roku ślubu – 1892 – była to Birkenallee 12, na parterze. Dziś byłaby to kamienica tuż obok dawnego Domu Marynarza przy ulicy Malczewskiego. Pan Bernhard Kunigk wyprowadzi się prawdopodobnie w 1898 roku, gdy zmieni się właściciel. W tym roku mieszkał jeszcze na I piętrze inny mistrz budowlany – pan Hermann Karge. Niestety, pan Kunigk umiera dość młodo – w wieku 51 lat – 9 kwietnia 1899 roku w mieszkaniu przy ulicy Małopolskiej.
Kupiec Karl Gleß
W 1899 roku jako właściciel widnieje w księgach kupiec Karl Gleß, powyższy pan Karge mieszka na I piętrze. Można napisać więcej czym zajmował się pan Carl – był handlarzem alkoholem, papierosami i tabaką, a także rybami i przetworami rybnymi. Swój biznes prowadził na dawnym Bollwerk 18, kamienica ta nie istnieje – znajdowała się dokładnie po środku nadodrzańskiego bulwaru, pomiędzy Mostem Długim, a Trasą Zamkową, oczywiście od strony starego miasta. W 1900 roku wpisana w księgach jest pani Helene Gleß z domu Lüdke. Dlaczego? Prawdopodobnie zmarł ojciec Karla – Karl senior, mąż pani Heleny, a ona zamieszkała z synem juniorem. Tu w opracowaniu strony zabytek.pl jest błąd – nie jest to nazwisko Glehs, a Gleß zapisywane również jako Gless. O panu Carlu ślady się zatarły, ale pozostały o jego siostrze – ta umrze 13 maja 1910 roku w swoim dawnym domu przy Falkenwalderstraße 60a (Wojska Polskiego), w opisywanej willi. O jej historii świadczą dwa źródła – w 1900 roku występuje już jako wdowa po kupcu, ale żyje dalej pan Karl Gleß junior. Drugim źródłem jej losów jest akt zgonu. Do tego pojawia się też współpracownik, a możliwy brat Karla, pan Johannes Gleß, również kupiec żyjący na początku XX wieku na opisanym wyżej Bollwerk 18, ale na drugim piętrze kamienicy. Po Carlu to ona będzie chwilowo właścicielką willi Wojska Polskiego 113.
Krótka wzmianka na stronie zabytek.pl podaje, że właścicielem po 1900 roku został Fritz Müller, jednak księgi podają, że dalszą właścicielką budynku o dawnym adresie Falkenwalderstraße 60a jest pani Helene Gleß, wdowa po Karlu seniorze. Do 1910 roku wyprowadzi się też wspomniany mistrz budowlany Hermann Karge, a zastąpi go emerytka pani Anna Mulach z domu Freyde. Ta mieszkać będzie tylko chwilę, bo już w 1910 roku miejsce pani Anny zajmie doktor i dyrektor fabryki Karl Urlich Lefévre.
Fritz Müller, kupiec
Dopiero w 1911 roku, po śmierci pani Helene, pojawia się jako właściciel wspomniany wyżej Fritz Müller. Zajmuje zarówno parter, jak i piętro willi Wojska Polskiego 113. Był pracownikiem firmy Naumann & Nietz. Strona zabytek.pl podaje, że w 1912 roku do tylnej części budynku dobudowano werandę, a architektem miał być szczecinianin Kücken. Konkretnie był to Gustav Kücken mieszkający ówcześnie na Śląskiej. Poszerzono też działkę. Pan Fritz Müller pozostanie właścicielem przez kolejne lata, chociaż nie długo. Prawdopodobnie przeniesie się na Jana Pawła II.
Fabryka papieru Feldmühle i pan Gottstein
W 1922 roku w księgach właścicielem willi staje się znajdująca na północy miasta – w Skolwinie – fabryka Feldmühle, znana nam po wojnie jako szczecińska papiernia. W willi Falkenwalderstraße 60a (Wojska Polskiego 113) zamieszka przewodniczący fabryki pan Hans Gottstein.
W drugiej połowie lat dwudziestych zdaje się, że willa będzie stać pusta – nie ma w niej dopisanych mieszkańców, a pan Hans Gottstein mieszkać będzie pod numerem Falkenwalderstraße 39, dziś to adres Wojska Polskiego między Piotra Skargi i Felczaka. Zachowały się niewielkie informacje na temat pana Hansa. Był to prawdopodobnie Hans Israel Gottstein i był pochodzenia żydowskiego. Wielokrotnie podróżował do Stanów Zjednoczonych w celach biznesowych.
Fabrykę założył jego ojciec Leo Gottstein. Ówcześnie był jednym z bogatszych mieszkańców Szczecina, w momencie dojścia do władzy nazistów postanowił emigrować – prawdopodobnie w 1935 lub 1936 roku udał się do Londynu. Naziści postanowili mocno go „wygumkować” ogłaszając publicznie w prasie rządowej pozbawienia go praw oraz majątków.
Zachowała się informacja, że w 1933 roku był też na pokładzie statku z Bremy do Nowego Jorku, w I klasie. W momencie pozbawienia go obywatelstwa przez Niemców jego adres widnieje jako Alte Falkenwalderstraße 39, dziś Więckowskiego. Z tego dokumentu poznajemy dokładniejsze detale – urodził się 12 sierpnia 1887 roku w Lebau, dziś wsi Lubawka na Śląsku. Zmarł 29 lipca 1965 roku w Londynie. W księgach pojawia się też Kurt Gottstein, jako również ważna persona (członek zarządu) fabryki Feldmühle, jego losy są mi nieznane.
Państwo Klewitz
W krótkiej wzmiance strony zabytek.pl mamy mowę, że państwo Klewitz zostali właścicielami od 1934 roku. Według ksiąg są podani jako właściciele od końcówki lat dwudziestych XX wieku. Państwo Klewitz przenieśli się tam z adresu Wojska Polskiego o adresie Falkenwalderstraße 42/43. Konkretniej w 1929 roku, był to kupiec Eduard Klewitz oraz możliwe, że córka. Przeniósł się z prawdopodobnie swoją żoną z dawnej Kronenhofstraße, nieistniejącej dziś ulicy Leszka Białego, która znajdowałaby się dziś w nowej części Galaxy i kierowała na północ w stronę szkoły. Współtworzył spółkę Rudolf Scheele & Co. W pierwszej połowie lat trzydziestych zamieszkają w willi jeszcze kolejne osoby: doktor inżynier Hans Böning oraz stolarz Bohlmann.
Ciekawostką jest, że właścicielką willi była według ksiąg pani P. Klewitz, a pan Eduard jedynie zarządcą. W pierwszej połowie lat trzydziestych XX wieku zmieni się numeracja – willa otrzyma adres Falkenwalderstraße 113, czyli dzisiejszą Wojska Polskiego 113. Okaże się też, że willa przejdzie zmiany właścicielskie. Państwo Klewitz wyprowadzą się prawdopodobnie do Berlina – pani Klewitz będzie mieć dopisane (Berlin). Ciekawostką są losy innego mieszkańca – pan Hans Bönnig awansuje na präsidenta, nie mylić z urzędem prezydenta miasta lub państwa 😉 Mamy o pani Klewitz więcej informacji dzięki zachowanej dokumentacji – akcie ślubu – była to konkretniej Katherina Ruth Paula Anna Klewitz.
Według aktu ślubu z 1933 roku pani P. Klewitz, pod którą kryje się Katharina Ruth Paula mieszkała w momencie ślubu pod dawną Falkenwalderstraße 60a, opisywanej willi. Urodziła się 1 marca 1908 roku. nie pochodziła ze Szczecina. Jej wybrankiem 14 czerwca 1933 roku został Lothar Duill, zamieszkali w Berlinie. W Szczecinie mógł pozostać ktoś z ich rodziny – Max Klewitz. Tuż przed ostatnią przedwojenną zmianą własności willi mieszka w niej też urzędnik Walter Joachim Dahms oraz dyrektor Drewis. W 1938 i 1939 roku, gdy pani Klewitz jest jeszcze wyznaczana jako właścicielka jeszcze pojawia się kupiec dyplomowany Schmidt oraz kupiec Eberhard von Heynitz, a także osoby wymienione w poniższym akapicie. Według ksiąg w 1941 roku właścicielem willi Wojska Polskiego 113 zostaje kolej rzeszy.
Reichsbahn, kolej państwowa oraz budynek sądu
Ostatnim właścicielem uroczej willi była kolej ówczesnej rzeszy (Reichsbahn). W 1941 roku jednym z mieszkańców jest doktor i okręgowy radny kolejowy Gerhard Karstensen. W ostatniej księdze adresowej z 1943 roku widnieje doktor i radca okręgowy kolei Karl Koch na parterze, na pierwszym piętrze radca kolejowy Kurt Schütze, zaś na drugim piętrze (poddasze) Wilhelm Wallmeier, architekt. Dozorcą i zarządcą budynku w imieniu kolei będzie do ostatniej księgi wspomniany stolarz Bohlmann. Po II Wojnie Światowej w willi działał Wojewódzki Sąd Pracy i Ubezpieczeń – to potwierdzenie otrzymałem od dzisiejszych pracowników budynku. Zarząd regionalny NSZZ Solidarność wprowadził się do zabytkowej przepięknej czerwonej willi przy Wojska Polskiego 113 w 1996 roku.
Widzę BŁĄD, mam sugestię!
Ostatnia aktualizacja 6 miesięcy temu
Możesz zgłosić problem lub propozycję rozwinięcia guzikiem poniżej lub dołącz do nas na forum dyskusyjnym.
Twórca całego tego zamieszania na Szczecin Znany i Historyczny, grzebiący pod każdą przedwojenną cegłą w Szczecinie. Dreptus okolicznus, gatunek pospolity. Droniarz, miłośnik ciemnego piwa, tematyki II Wojny Światowej. Codziennie? Po prostu brodaty brzydal.
Zajrzyj w okolicę postu!
Po prawej stronie znajdziesz mapę z lokalizacją omawianego tematu. To mapa interaktywna!
Możesz ja kliknąć i oddalić widok kółkiem myszy, co pozwoli Ci zobaczyć inne posty znajdujące się w tej okolicy. Możesz użyć „Mapy Historycznej” Szczecina, by zobaczyć ją w pełnej formie. Kliknięcie w ikonę pokaże Ci miniaturę i tytuł.
If you see this after your page is loaded completely, leafletJS files are missing.