Na spacer? Na spacer. Jedna z ocalałych willi okolic ulicy Odzieżowej i Czesława znajduje się niedaleko od Hanzy. Musimy jednak pokluczyć po uliczkach - albo wejść przez "tunel" w długim bloku przy Odzieżowej albo podejść pod górkę od Ofiar Oświęcimia. Willa skryta jest za płotem, za drzewami i lekko zasłonięta. Ale? Ale warto się tam przespacerować! Kilkanaście lat temu została świetnie odremontowana.
Dzisiaj opisywana kamienica stoi z dala od głównych ulic, mocno skryta pośród drzew, które obrosły skarpę pomiędzy ulicą Czesława, a Staszica. Mało osób o niej wie – głownie ci, którzy interesują się historią albo mieszkają w okolicy. Ewentualnie, ci którzy w 2023 roku mają jakieś „problemy” z opłatami lokalnymi – sporą willę zajmuje dziś NiOL. Z początku nie mogłem przypomnieć sobie, jak przetłumaczyć ten skrót i „coś mi się ubzdurało” z „Należności i Opłaty Lokalne”, ale chodzi tu o nazwę „Nieruchomości i Opłaty Lokalne”. Wcześniej kamienica miała funkcję mieszkalną, a działa tam również Instytut Technologiczno-Przyrodniczy. Wraz z remontem kamienicy powstały tu różne wydziały instytucji oraz urzędu miejskiego. Przed remontem willa Czesława 9 była w dość kiepskim stanie – odpadał tynk, pojawiał się grzyb oraz zawilgocenia części piwnicznych oraz parterowych. Po remoncie budynek wygląda dużo lepiej, a dzięki uprzejmości prezesa NiOL w Szczecinie miałem możliwość zajrzeć do środka i pokazać willę również wewnątrz. Do tej pory w sieci opracowanie willi było jedynie wkładką do dokumentacji konserwatora zabytków, którą wykonała w 1995 roku (co ciekawe!) pracująca do dziś jako specjalista w biurze Miejskiego Konserwatora Zabytków (2023) pani Elwira Wolender. Pora opowiedzieć o willi przy Czesława 9 znacznie więcej, z nazwiskami właścicieli oraz dawnych mieszkańców, a także ich losami oraz zawodami, jakie wykonywali.
Szczerze? Nie mam pewności kim był dzisiejszy patron tej ulicy – Czesław. Jednak patrząc na patronów sąsiednich ulic, w tym tych, które dziś nie istnieją – na przykład Leszka Białego – można podejrzewać, że patronem może być Czesław Odrowąż, błogosławiony kościoła katolickiego. Należy zaznaczyć, że w Szczecinie istnieje już podobna nazwa – Jacka Odrowąża, był dominikaninem, misjonarzem i świętym. Chyba, że po prostu każdy Czesław ma swoją ulicę w Szczecinie, podobnie jak mamy ulicę Bożeny, Zofii, Grażyny lub Jolanty – na dawnych mapach. Przedwojennym patronem ulicy był Georg Reichsfreiherr von Derfflinger, feldmarszałek, urodzony 10 marca 1606 roku, zmarły 4 lutego 1695 roku. Warto dodać, że „Reichsfreiherr” to nie drugie imię, a tytuł. Znany z „sztuczki” podobnej do tej użytej w Troi – przebrany za Szweda przekonał obsadę miasta Rathenow, by ci otworzyli bramy, co pozwoliło na przejęcie fortecy przez Brandenburgię.
Dziękujemy za WASZE wsparcie! 💝
August Sengstock i pierwsi mieszkańcy willi
Pierwszym właścicielem był August Sengstock, bogaty człowiek, który dodatkowo posiadał ziemie wokół opisywanej willi oraz inne budynki. W momencie budowy willi Czesława 9 w latach 1884-1886 był już emerytem. Pan Sengstock nie mieszkał na początku budowy swoich willi na dzisiejszej Czesława, a w 1884 roku żył na dawnej Roßmarktstraße 1-2, na I piętrze, dziś to ulica Koński Kierat. Z dawnych ksiąg wynika, że z zawodu August Sengstock zajmował się alkoholami (między innymi rumem i spirytusem) oraz ich produkcją prowadząc spółkę Sengstock & Co. Interesująca wzmianka pojawia się na temat postaci o nazwisku Carl Sengstock w prasie z 18 listopada 1852 roku, August miał wówczas około 20 lat. Tu nie mam żadnych informacji, czy Carl był z nim spokrewniony – został jednak zamordowany przez dwóch w wyniku pijackiej kłótni przez dwóch chłopaków nazwiskami Drews i Hintz. Według wzmianki albo próbowali mu pomóc, albo wezwali pomoc – bezskutecznie. Wzmianka prasowa wspomina, że Carl Sengstock był kaleką, a także znany był z pijaństwa i awanturowania się. Niestety nie mam żadnej informacji, czy był spokrewniony z bohaterem postu – Augustem –
Po ukończeniu budynku przy Czesława 9 mieszkał w nim kolejne kilkanaście lat, do swojej śmierci. W momencie planowania willi był właścicielem terenu oraz okolicznych numerów – 5 do 9, na których planowano i realizowano kolejne budowy oraz był właścicielem numeru 10. Jak nazywała się ulica Czesława przed wojną? Była to Derfflingerstraße. Numeracja zmieniła się – opisywana willa ma dziś numer 9, przed wojną był to numer 4. Pan August Sengstock zmarł 22 marca 1901 roku w Szczecinie w wieku 70 lat, jego wybranką życia była pani Bertha Sengstock z domu Schröder. Rodzicami Augusta byli: Carl Sengstock oraz Caroline Sengstock z domu Hasenjäger. Pan August zmarł w swojej willi, mieszkając na jej parterze. Wynajem mieszkania nie był raczej tani, willa była bogata i spora. Wśród pierwszych mieszkańców znajdziemy osoby o raczej dobrze płatnych zawodach. Żył tu między innymi: na pierwszym piętrze superintendent (urzędnik kościelny) Hüttner, kolejny superintendent Klopsch, kupiec Jähkel, a na drugim piętrze emeryt Wetzerich oraz doktor i nauczyciel Wehrmann. W ostatnich latach XIX wieku część mieszkańców się zmieni – willę zajmować będzie na I piętrze radny powiatowy Goeden oraz urzędnik Wölding. Drugie piętro zajmować będzie inny radny powiatowy Scheunemann oraz kupiec Schultz.
W 1902 roku właścicielką willi pod dawnym adresem Derfflingerstraße 4 (Czesława 9) zostaje pani Bertha Sengstock. Zmieniają się też mieszkańcy poszczególnych pięter. Na pierwszym piętrze pokoje zajmie doktor Runkel, inspektor szkolny oraz wysoko urodzona i „wżeniona” pani Marie von Blücher z domu Gräwenitz, wdowa po szambelanie. Pani Bertha Sengstock umrze w wieku 82 lat 25 lipca 1914 roku w swojej willi. Gdy w dzisiejszej willi przy Czesława 9 zmarła pani Bertha sąsiadował z nią na parterze kupiec W. Weipert, pierwsze piętro zajmowała wdowa Hasse oraz radny okręgowy O. Koellner. Drugie piętro zajmował okręgowy skarbnik pocztowy Victor Bischoff oraz emeryt Carl Sala.
Martha i Elise Sengstock
W 1915 roku jako właścicielki willi Czesława 9 występują dwie panie – nauczycielka Elise Sengstock oraz emerytka Martha Sengstock. Będą dzielić parter z panem Weipert. Prawdopodobnie pani Martha mogła być siostrą Augusta – urodziła się około 1858 roku, August miałby wtedy około 18 lat. Zmarła 27 grudnia 1921 roku w willi przy dawnej Derfflingerstraße 4 (Czesława 9). Co ciekawe, w połowie I Wojny Światowej pierwsze piętro willi stoi puste. Ciekawostką jest to, że pani Martha prawdopodobnie lubiła śpiew – jej nazwisko pojawia się w programie artystycznym z 1916 roku. Inną ciekawostką o postaciach jest występowanie pani pani Marthy i pani Elsy w spisie kuracjuszek w Świnoujściu – odpoczywały w świnoujskim Villa Waldblick w czerwcu 1915 roku.
Dużo ciekawsza zdaje się być historia Emmy Sengstock, której ślad związany ze Szczecinem pojawia się w jej akcie ślubu – tam znajdujemy dane ojca oraz adres jego zamieszkania. Była jedną z córek Augusta, ale w bazie genealogicznej jest tu kompletne pokręcenie z pomieszaniem – możliwe, że Augustów było… dwóch. Akt ślubu pokrywa się z tym, pod którym w 1885 roku mieszkał wspomniany wyżej August Sengstock. Pani Emmy zapisana jest dokładnie jako Emmy Johanna Mathilde Sengstock, córka Augusta i Berthy z domu Schröder, urodzona 18 września 1864 roku w Szczecinie. Odnajdujemy młodszą siostrzyczkę, a kolejną córkę Augusta – Margaretha Anna Pauline Sengstock zmarła w wieku 3 lat 31 października 1865 roku. Wybrankiem Emmy 11 maja 1885 roku w Szczecinie był Carl Gustav Albert Riebe. Para zamieszkała w Stralsundzie.
Bardzo ciekawy i duży problem pojawia się w dalszej części bazy genealogicznej, która podaje pochodzenie Emmy – ojcem miał być kompletnie inny August i Bertha, a jej ojciec August miał umrzeć w… USA, a matka Bertha w Sopocie. Wyklucza się to z aktami zgonu obu postaci! Jednak akt ślubu podaje bardzo trafne dane w kierunku szczecińskiego Augusta. Możliwe, że to błędy bazy genealogicznej. W księgach adresowych stale pojawia się tylko jeden August Sengstock, stale pod tym samym adresem przy dzisiejszej Koński Kierat. Nawiązałem kontakt z osobą opiekującą się bazą genealogiczną rodziny Sengstock, zobaczymy co uda się ustalić i wykluczyć. Ślad pani Emmy pojawia się w okresie II Wojny Światowej z powrotem w Szczecinie, a mało prawdopodobne jest, by taka zbieżność nazwisk, imion i lokalizacji była przypadkiem.
Hugo Schimkus i Paul Dähn
Jeżeli moja teoria jest słuszna, był to konkretnie August Heinrich Ludwig Sengstock, a jeszcze jego córką – zapisywana również jako Elsa – była Elisabet Margaret Elise Sengstock, która urodziła się 16 września 1868 roku w Szczecinie. Wracając do czasów ich zamieszkania w willi – po I Wojnie Światowej, w 1920 roku, pojawiają się już inne osoby zamieszkałe w budynku. Parter wraz z paniami dzielić będzie Theodor Bauer, sekretarz powiatowy. Pierwsze piętro zajmie Paul Jaeger, kupiec oraz wdowa po kupcu Hedwig Troche. Podziemie będzie zajmować opiekun i dozorca Karl Lück.
Karta zabytku podaje, że willa Derfflingerstraße 4 (Czesława 9) zostanie sprzedana w 1922 roku za 200 000 marek, a sprzedawcą była pani Martha Sengstock oraz pan Hermann Sendstock – drugie nazwisko znajdziemy w księdze adresowej. Mieszkał ówcześnie na dawnej Vulcanstraße 20H, dziś budynek nie istnieje, stał przy Pawła Stelmacha, w miejscu torowiska wchodzącego w tereny stoczniowe i ulicę Cementową. Hermann miał małego synka, który zmarł w dzieciństwie – był nim Friedrich Wilhelm Karl Sengstock, urodzony 26 czerwca 1922 roku, zmarły 14 lipca 1923 roku. W tym roku również mieszkańcy willi nieco się zmieniali, mieszkał tam oficer policyjny, kilku innych kupców. Panie sprzedały też do 1922 roku inne budynki sąsiednie, które przez dekady były własnością rodziny Sengstock. Nowym właścicielem wili Czesława 9 stanie się Hugo Schimkus, bogaty kupiec, a w w jego imieniu zarządzać budynkiem będzie Paul Daehn / Paul Dähn.
Co ciekawe, pani Elise Sengstock pozostanie mieszkanką pierwszego piętra, będzie emerytowaną nauczycielką. Inną ciekawostką jest to, że pan Hugo Schimkus przeniósł się pod dawną czwórkę (dzisiejszą dziewiątkę) z tej samej ulicy, wcześniej mieszkał pod dawną Derfflingerstraße 9, kamienicy jaka stała lekko dalej w kierunku Ofiar Oświęcimia (dawnej Heinrichstraße). Możliwe, że ojcem był Ernst Julius Hugo Schimkus, a matką Charlotte Amelie Schimkus z domu Franz – ta pani umiera w Szczecinie wcześnie, 26 grudnia 1914 roku, zaś dość popularne było, by syn dziedziczył kolejne imiona ojca. To jednak tylko teoria. W 1940 roku w Szczecinie żyje jeszcze Irmgard Schimkus, lekarska, która swoje mieszkanie miała na Monte Cassino. U schyłku II Wojny Światowej ostatnim właścicielem był Hugo Schimkus, a zarządzający pan Paul Dähn już w willi nie mieszkał. Ostatnimi mieszkańcami przed 1945 rokiem byli: rzemieślnik-kotlarz Böttcher, doktor i radny okręgowy Heinrich Clasen (II piętro), doktor i prawnik Artur Gesche (II piętro). Ten ostatni, co ciekawe, swoją kancelarię prawniczą miał ówcześnie przy ulicy Koński Kierat, gdzie kiedyś żył pierwszy właściciel willi. Kolejne pokoje zajmowała wdowa po pastorze Margarete Meinhold (II piętro), wdowa Emmy Riebe (I piętro), wicepräsident na emeryturze Fredrich Rommel (I piętro) oraz kupiec Schulz. Tutaj robi się kolejna ciekawostka – czy wdowa Emmy Riebe to nie przypadkiem córka Augusta z przekręconym nazwiskiem? Jej partnerem był Carl Gustav Albert Riebe… Ta teoria jest możliwa – pan Riebe urodził się 25 czerwca 1855 roku w Szczecinie, według baz genealogicznych, więc w 1943 musiałby mieć niemal 100 lat.
Losy powojenne
Wnętrza willi zarówno przed wojną jak i po niej były raczej podobne i nie powalały przepychem. Piętra dziś zachowały podobny charakter – parter podzielony na dwie części, piwnica oraz dwa piętra również podzielone na charakterystyczne części, lewą i prawą. Po II Wojnie Światowej z kilku opowieści wynika, że znajdowały się tu dalej mieszkania, podobnie wynika z wkładki do zabytku konserwatora. Według karty fundament jest murowany z cegły ceramicznej na zaprawie cementowo-wapiennej.
Remont willi Czesława 9, a dawnej Derfflingerstraße 4 przeprowadzony został po 2010 roku. Znanych jest kilka fotografii wykonanych przed remontem, a także instrukcja dotycząca badań elewacji i kolorystyki oryginalnej budynku. Willę wpisano do rejestru zabytków 17 lipca 1995 roku, a w 2009 roku wykonano opracowanie sondażowe i badanie kolorystyki na potrzeby późniejszego remontu. Inwestorem było miasto. Wiele pomieszczeń jest wynajmowanych, a część budynku na parterze stanowi Instytut Rozwoju Regionalnego, kolejną część zajmują Nieruchomości i Opłaty Lokalne (NiOL) miasta Szczecin.
Do tej pory willa nie posiadała większego opisu swojej historii, ludzi w niej żyjących, właścicieli oraz tego jak wyglądała ich strona rodzinna – do dzisiaj. Oby więcej willi i zabytków otrzymywało taki remont jak ta 🙂
Widzę BŁĄD, mam sugestię!
Ostatnia aktualizacja 6 miesięcy temu
Możesz zgłosić problem lub propozycję rozwinięcia guzikiem poniżej lub dołącz do nas na forum dyskusyjnym.
Twórca całego tego zamieszania na Szczecin Znany i Historyczny, grzebiący pod każdą przedwojenną cegłą w Szczecinie. Dreptus okolicznus, gatunek pospolity. Droniarz, miłośnik ciemnego piwa, tematyki II Wojny Światowej. Codziennie? Po prostu brodaty brzydal.
Zajrzyj w okolicę postu!
Po prawej stronie znajdziesz mapę z lokalizacją omawianego tematu. To mapa interaktywna!
Możesz ja kliknąć i oddalić widok kółkiem myszy, co pozwoli Ci zobaczyć inne posty znajdujące się w tej okolicy. Możesz użyć „Mapy Historycznej” Szczecina, by zobaczyć ją w pełnej formie. Kliknięcie w ikonę pokaże Ci miniaturę i tytuł.
If you see this after your page is loaded completely, leafletJS files are missing.
1 komentarz
Z zaciekawieniem przeczytałam artykuł na temat wilii przy ul.Czesława .Od roku1970 do roku1993 mieszkałam w jednym z wieżowców przy ul. Odzieżowej, więc niemalże na codzień widziałam ten budynek. Wydaje mi się że w tamtym czasie w latach 70 i 80 w wilii przy ul. Czesława 9 mieściła się w całym budynku jakaś instytucja państwowa bo zapamiętałam czerwoną tablicę na budynku. Na teren posesji nie można było wejść, bo była ogrodzona .